Het boek dat veelbelovend klonk maar dat teleurstelde

Soms heeft een verhaal enorm veel potentie waardoor de verwachtingen zo hoog zijn dat het boek bijna wel tegen moet vallen. Als je dan ook nog weet dat de auteur een torenhoog voorschot heeft gekregen en dat het boek nog voordat het in het Engels verschenen is in heel veel talen vertaald is dan is het helemaal de vraag of het echt goed is of dat het om een hype gaat. 'De man die de tijd meenam' is zo’n boek. Auteur Elan Mastai, die als scenarioschrijver werkt, kreeg voor zijn debuutroman een voorschot dat zo hoog is dat hij er het nieuws mee haalde.
Het verhaal klinkt ontzettend intrigerend. De 32-jarige Tom Barren is de zoon van een van de grootste genieën ter wereld. Hij leeft in een utopische versie van ons 2016 omdat er vijftig jaar eerder een machine is uitgevonden die zo veel energie opwekt dat de wereld schoon, vredig en gelukkig is. Toms leven is echter niet perfect, want hij heeft niets bereikt in zijn leven en zijn moeder en Penelope, de collega op wie hij verliefd is, leven niet meer. Als Tom met een door zijn vader ontwikkelde tijdmachine terug in de tijd reist naar 1965, het moment waarop het apparaat werd aangezet, verandert hij iets in het verleden waardoor hij in een parallelle toekomst terechtkomt: het 2016 dat wij kennen. Voor Tom is deze wereld een dystopie vergeleken met de ideaal lijkende wereld waar hij vandaan komt, maar zijn eigen leven is hier veel beter en zijn moeder en Penelope leven nog. Hij moet beslissen in welke werkelijkheid hij verder wil leven.
Het boek is bedoeld als literair werk voor volwassenen. De belofte van een gelaagd, goed opgebouwd, strak geschreven verhaal wordt echter niet waargemaakt. Het boek is zo chaotisch geschreven, de manier waarop de gebeurtenissen zich voltrekken is zo toevallig en idioot, Tom is zo onvolwassen voor een 32-jarige en de toon van de vertelling is zo kinderlijk dat het moeilijk te geloven is dat dit boek echt voor volwassenen bedoeld is. Het zou veel beter gewerkt hebben als Young Adult-boek met jongvolwassen personages. De enige interessante ideeën zijn de (al bekende) vraag hoe je leven eruit zou zien als dingen anders waren gelopen en de (onhoudbare) gedachte dat creatieve ingevingen geleend kunnen zijn uit andere werkelijkheden. Daarnaast zijn de parallellen in de diverse werkelijkheden, zoals de titel van het boek dat Toms moeder leest en de houding van de personages ten opzichte van commercie, nog wel aardig, maar daarmee houdt het wel op.
Er zijn zoveel dingen die ongeloofwaardig zijn dat het onmogelijk is alles te noemen. Over de utopische wereld wordt wel gezegd dat hij perfect is, maar eigenlijk is wat beschreven wordt helemaal niet zo geweldig. Wellicht wil Mastai hier een punt mee maken, maar dat komt niet uit de verf. Tom is overdreven dom en mislukt en zijn vader het supergenie is toch niet zo slim als hij zijn zoon betrekt bij de belangrijkste uitvinding uit zijn carrière. Dat de tijdmachine alleen aan een belangrijk moment in de geschiedenis gekoppeld kan worden komt bijna te goed uit, maar dat Tom na alles wat er misgaat nog steeds terug in de tijd wil gaan zonder goede reden, dat hem dit lukt en dat hij ondanks zijn angst dat hij door zijn fout al iets veranderd heeft toch niet gewoon kan toekijken kun je als lezer helemaal lastig accepteren. Voor sommige dingen die te toevallig zijn heeft Mastai wel logische verklaringen proberen te geven, zoals voor het bestaan van een andere versie van Tom. Als je er niet te diep over nadenkt dan lijken deze verklaringen aannemelijk, maar helaas kloppen ze niet helemaal. Tom zou bijvoorbeeld in de andere werkelijkheid precies moeten zijn zoals hij is, maar dat is hij niet; er is zo veel anders in zijn omgeving dat hij onmogelijk dezelfde persoon kan zijn.
De personages zijn zo oppervlakkig dat hun lot je onverschillig laat en ze zijn ook nog overdreven wispelturig. Vooral de vrouwelijke personages zijn afschuwelijk. Ze willen alles opgeven voor een man en zijn onderdanig of depressief. Daarnaast vinden ze het prima als een man hen alleen voor seks gebruikt en zelfs als ze zo ongeveer verkracht worden doen ze niets. Tom gaat met vrijwel elke vrouw die hij tegenkomt naar bed en hoewel hij een sneu en manipulatief figuur is lijkt iedere vrouw zich daar bijna vereerd door te voelen. Seks is sowieso zonder reden een belangrijk onderwerp in het verhaal. Relaties draaien bijna alleen maar hierom. Dit is helemaal verwonderlijk als je weet aan wie verteller Tom dit verhaal vertelt. De romances zelf komen nogal uit de lucht vallen. De personages zijn gewoon ineens verliefd op elkaar omdat ze zo interessant of mooi zijn. Er is geen echt goede reden voor hen om samen te zijn en daarom boeit het eigenlijk nauwelijks of ze wel of niet een toekomst hebben samen.
Er stoort ook veel in de opbouw en in de manier van vertellen. De hoofdstukken in het boek zijn bizar kort. Hoewel het boek slechts 412 pagina’s telt zijn er 137 hoofdstukken. Hierdoor ligt het leestempo hoog, maar de hoofdstukindeling voelt tegelijkertijd erg willekeurig. Het boek bestaat zogenaamd uit de memoires van Tom en dat is voor de verklaring voor de slechte manier van vertellen en de korte hoofdstukken. Toch is dit niet helemaal bevredigend. Het verhaal lijkt geschreven door een gefrustreerde tiener, er wordt veel herhaald en sommige hoofdstukken zijn enorme infodumps. De twee samenvattende hoofdstukken zijn nog het ergst van allemaal en maken dat je je afvraagt waarom je het hele verhaal eigenlijk gelezen hebt als je ook alleen deze twee hoofdstukken had kunnen lezen. Hier wordt wel een verklaring voor gegeven, maar deze volstaat niet als reden om ze op te nemen. In enkele van de lange infodumpstukken laat Mastai wel zien dat hij grondige research gedaan heeft. Zijn grootouders hadden veel oude sciencefictionboeken en naar eigen zeggen heeft hij die in zijn werkkamer staan. Het is te merken dat hij ze gelezen heeft en dat hij zich in het onderwerp tijdreizen verdiept heeft, maar de uitgebreide uitleg over zijn systeem is iets te veel van het goede.
Naast de samenvattende hoofdstukken worden er nog meer trucjes gebruikt die waarschijnlijk literair moeten lijken. Zo probeert Tom eerst in de derde persoon te schrijven wat een erg raar effect heeft, staan er in een hoofdstuk enkel vloeken, bestaat een ander hoofdstuk volledig uit een monoloog en worden in dit hele stuk tekst geen enters gebruikt (en dat is zelfs in een hoofdstuk van vierenhalve pagina belachelijk) en staan in weer een ander hoofdstuk alle zinnen en woorden door elkaar waardoor het volstrekt onbegrijpelijk is. Deze trucjes werken niet, voegen niets toe en roepen alleen maar irritatie op. Het is ook gek dat Tom dit soort passages opneemt in zijn memoires. Mastai reflecteert wel op de slechte manier waarop Tom zijn verhaal vertelt, maar het was beter geweest als hij er gewoon een goed verhaal van had gemaakt, want het blijft irritant – eigenlijk roept het zelfs meer irritatie op omdat de verteller en de schrijver blijkbaar weten dat het beter had gekund en gemoeten.
De eerste helft van het boek is een grote terugblik. Dat je tot die tijd blijft lezen komt niet doordat je geen idee hebt hoe het verhaal verder gaat, maar doordat je wil weten of je gelijk hebt over wat je denkt dat er zal gebeuren (wat vaak zo is) en omdat je wil weten wat Tom gedaan heeft om in een parallelle werkelijkheid terecht te komen. Dat is een van de weinige dingen in de beginhoofdstukken die niet voorspelbaar zijn. Wat er met Penelope is gebeurd is echter weer makkelijk te raden. Dit had duidelijk spanning op moeten roepen, maar dat doet het niet. Mastai schijnt zelf niet te zitten met de voorspelbaarheid. Hij laat Tom terecht vermoeden dat mensen vast zullen klagen omdat ze denken te weten waar het verhaal heen gaat, maar zegt dat plot niet het belangrijkste is. Daar heeft hij gelijk in, maar hoewel plot niet hét allerbelangrijkste is in een roman is het wel óók belangrijk, zeker als de personages niet interessant genoeg zijn om de roman te dragen. Mastai maakt het er zelf niet beter op, want hij blijft dingen verklappen die later zullen gebeuren. Wellicht is dit zijn manier om iets aan de voorspelbaarheid te doen, maar het lijkt vooral een goedkoop trucje om de aandacht vast te houden.
Waar het begin van het boek heel traag is gaat alles aan het eind juist heel snel. Het verhaal komt eindelijk echt op gang en er wordt minder herhaald. Dat er in de laatste hoofdstukken ineens iets anders op het spel staat voelt een beetje als verraad aan de lezer, maar buiten dat blijkt het slim in elkaar te zitten en is het duidelijk dat Mastai goed nagedacht heeft over hoe het verhaal moest eindigen. Toch blijft er een gevoel van teleurstelling over. De ontknoping zelf is een grote chaos. Er vliegt van alles in het rond en alle versies van Tom bestaan in een belangrijke scène ineens blijkbaar fysiek in zijn hoofd waardoor niet te volgen is wat er nou eigenlijk gebeurt. Daarnaast gaat het verhaal te lang door. De laatste twee en misschien wel drie hoofdstukken hadden weggelaten kunnen worden. Het einde probeert te veel een bepaalde sfeer op te roepen die niet bij het boek past en de verklaring over voor wie Tom dit verhaal eigenlijk geschreven heeft is lachwekkend. Het is wel knap dat Mastai dit ondanks de achteraf vrij expliciete hints – die tijden het lezen wel vragen oproepen, maar die dan nog gewoon geïnterpreteerd worden als weer een voorbeeld van de rare manier van vertellen – verborgen heeft kunnen houden. Desondanks zijn de laatste honderd pagina’s veel beter dan de eerste driehonderd. Dat roept de vraag op waarom Mastai de dingen die hij inmiddels geleerd heeft over het schrijven van een boek niet toegepast heeft op het begin van het verhaal nadat hij het voltooid had, want dit had nog een grondige herschrijving kunnen gebruiken.
Het boek is nog geen fractie van wat het had kunnen zijn. Het is eerder een hype dan echt een goed boek en een roman is het zeker niet te noemen. De schrijfstijl, de personages en de romances spreken een jong publiek waarschijnlijk veel meer aan dan een volwassen publiek. Hoewel er ook nog wel wat veranderd had moeten worden voordat het als Young Adult-boek gewerkt had, is dit boek veel geschikter voor deze doelgroep. De filmrechten zijn al verkocht en Mastai schijnt zelf mee te gaan schrijven aan het scenario. Gelukkig heeft hij meer verstand van het schrijven van scenario’s dan van het schrijven van een boek. Op de manier zoals het verhaal nu verteld wordt lijkt het zich beter te lenen voor een spannende film, dus als je toch benieuwd bent naar het verhaal maar je niet tegen een trage opbouw, veel herhalingen en gekke verteltrucjes kunt dan doe je er goed aan de film af te wachten.