Een verhaal over hoe tradities familiebanden in de weg kunnen zitten

De Turkse auteur Elif Shafak heeft inmiddels al meerdere boeken op haar naam staan. Een daarvan is het oorspronkelijk in 2013 verschenen Het huis van de vier winden, vertaald door Manon Smits en Frouke Arns. In 2025 is dit boek opnieuw uitgebracht, met een nieuw omslag en een luisterboek voorgelezen door Meral Polat.

‘Mijn moeder stierf twee keer…’ Zo begint het verhaal van Esma, een jonge Koerdische vrouw in Londen die probeert om te gaan met de verschrikkelijke moord die haar broer heeft gepleegd. Esma vertelt het verhaal van haar familie, dat drie generaties teruggaat naar een klein dorpje aan de Eufraat. Pembe, de moeder van Esma, liet haar tweelingzus daar achter; zelf volgde ze haar man naar Londen. Maar hoe ver ze ook reizen, de tradities en overtuigingen die ze achterlieten, blijven hen achtervolgen.

Hoewel de flaptekst aangeeft dat Esma de geschiedenis van haar Turkse familie vertelt, komen alle leden van de familie Toprak aan het woord. Eind jaren ’70 komen moeder Pembe en vader Adem met hun twee kinderen als gastarbeiders naar Engeland. Hun jongste zoon ziet hier het levenslicht. Gedurende de verloop van het verhaal leer je deze personages steeds beter kennen en wordt je getuige van hun worstelingen. Het leven tussen twee culturen brengt voor ieder gezinslid de nodige moeilijkheden met zich mee, zeker als er een generatieverschil meespeelt. Wat opvalt is dat deze familie vooral niet met elkaar lijkt te communiceren en volledig langs elkaar heen lijkt te leven. Eigenlijk vormen ze geen gezin, maar zijn het op zichzelf staande individuen die toevallig bloedverwanten zijn. De ontwikkeling van deze personages is dan ook moeilijk waarneembaar, ieder doet dit op zijn eigen manier.

Doordat het leven tussen twee culturen en de moeilijkheden die hierbij komen kijken centraal staat, is het geen lichtzinnig verhaal. Shafak springt veelvuldig tussen het “heden” in 1992 naar het verleden in de jaren ’70. Hierdoor kom je gaandeweg meer te weten over wat er in deze periode is gebeurd waardoor het boek in 1992 begint. Daardoor duurt het lang voor de puzzelstukjes op hun plek vallen, maar wordt er wel spanning opgebouwd. Dit zorgt er alleen wel voor dat de roman een flinke aanlooptijd nodig heeft om te intrigeren. Het duurt tot zeker halverwege voor je door begint te krijgen hoe het verhaal in elkaar steekt en hoe alle gebeurtenissen en personages met elkaar samenhangen. Als het boek eenmaal in deze stroomversnelling komt, is het moeilijk het weg te leggen. Je wilt weten hoe het verhaal zich verder zal ontwikkelen. Thema’s die hierin een rol spelen zijn intergenerationeel trauma, verslaving en het niet kunnen loskomen van culturele tradities. Het is daarom ook dat de Nederlandse titel de lading niet goed weet de dekken. De Engelse titel Honor doet dit wel.

Ondanks dat er veelvuldig gebruik wordt gemaakt van flashbacks, flesh forwards en meerdere vertelperspectieven, is deze roman wel makkelijk te volgen. Dit komt doordat zowel de tijdsperiode als het vertelperspectief zijn aangeduid. Hierdoor weet je waar je je op deze tijdlijn bevindt. Wat wel opvalt is de manier waarop Meral Polat het verhaal voorleest, en dan vooral de manier waarop dit niet goed gaat. Het is fijn om een voorlezer met een Turkse achtergrond te hebben voor dit boek vanwege de Turkse namen en referenties, maar het valt niet te ontkennen dat de klemtoon in het Nederlands soms verkeerd wordt gelegd. Deze voorleesfoutjes vallen erg op waardoor het tempo uit het verhaal wordt gehaald en het leesplezier wordt beïnvloed.

Het huis van de vier winden van Elif Shafak is een boek dat hoge verwachtingen schiep, maar dat deze niet helemaal heeft waar weten te maken. De voorlezer beïnvloedt het luister- en leesplezier en in dit luisterboek zitten een aantal storende elementen. Daarnaast heeft het verhaal een lange opbouw nodig voor alle puzzelstukjes op hun plek beginnen te vallen. Het duurt dan ook tot ongeveer halverwege voor deze roman echt weet te intrigeren en het lastig wordt het weg te leggen. De personages zijn wel goed uitgewerkt, evenals de thema’s. Het is zeker geen lichtzinnig verhaal. De Nederlandse titel weet de lading alleen niet te dekken. Ondanks dat dit boek zijn voors en tegens kent, overheersen de positieve elementen. Dit maakt nieuwsgierig naar nieuwer werk van deze auteur.