De macht en de eenling

In één van de laatste hoofdstukken van “Post uit Rusland” schrijft Laura Starink dat haar verblijf in Rusland in de laatste decennia van de 20 ste eeuw, journalistiek gezien, de interessantste jaren van haar leven waren. Als ik haar boek lees en constateer dat dit immense land met zijn rijke historie, nu nog steeds stoelt op een systeem met voor ons de meest verwerpelijke pijlers van het bestaan, dan kan ik me nauwelijks voorstellen dat iemand –ook al is die slavist- er een uitdaging in ziet om dáár te willen leven en werken. Want let wel: een overheid die zich bedient van list, leugens en bedrog,corruptie, zelfverrijking, wantrouwen, haat, rechteloosheid en onderdrukking belooft weinig goeds.

Niettemin heeft de journaliste jarenlang doorgebracht in de Sovjet-Unie, de USSR. De periode van transitie naar Rusland heeft zij in de 90-er jaren van zeer nabij meegemaakt. en heeft geprobeerd politieke ontwikkelingen te duiden. Ze heeft haar NRC-lezers getrakteerd op een kijkje in de keuken van gewone burgers, tijdens het leven van alledag. Van binnenuit verzamelde zij haar informatie en haar zorgvuldig opgebouwde netwerk deed de rest. In gesprekken probeerde zij na te gaan hoe mensen op uitvoeringsposities reageren op politieke wenselijkheid.
Ze schroomde niet functionarissen van organisaties te interviewen en volop mee te discussieren op uiteenlopende platforms en in talloze media. Tekende levensverhalen op van intellectuelen, vrienden, dissidenten en kritische burgers en liet onderwijl zien hoe veerkrachtig mensen -ondanks al hun ellende- kunnen zijn om hun idealen tòch te verwezenlijken. Ze trok vanuit de stad het land in, bezocht oude solchozen op het platteland en verwijlde in het ‘schuldig landschap’ van de Goelag om met eigen ogen te zien –en te horen- waartoe het systeem in staat is.

Het zijn vaak droevige verhalen die de mensen haar vertellen, verhalen over gebroken gezinnen, verwoeste levens van eenlingen, verhalen die frustratie en uitzichtloosheid ademen. Maar ook tonen ze het enorme doorzettingsvermogen van beschadigde mensen om te volharden in hun idealen. We krijgen enig zicht op de politieke veranderingen die hen hoop gaven: de frisse wind van hervormer Gorbatsjov en de verbeterde relaties met het westen, het Helsinki-akkoord, de anti- corruptiewetgeving van Jeltsin, het verbod op de communistische partij etc., maar we lezen ook waartoe het leidde. De jarenlange achterdocht bij de bevolking en hun diepgewortelde angst voor de een-tweetjes van de overheid en de geheime dienst, hebben hun sporen nagelaten. De mensen zijn hard, chauvinistisch, willen veiligheid en rust. Dit zou de brede behoefte aan de sterke arm van huidig alleenheerser Poetin, meer nationale trots – en ‘n hernieuwde sterke afkeer van het westen kunnen verklaren. De inlijving van de Krim moest hierbij helpen.

De middelen van het Russische regiem mogen dan misschien wel zijn veranderd, maar veel is buitenkant en voor de Buhne. Inhumane en kille methoden blijven doorwoekeren. In een “systeem in verval” waar geen plaats is voor liefde en waardering van het individu, waar tolerantie en creativiteit daarbij onbekende begrippen zijn, kan de overheid via slinkse weg gemakkelijk aan wetten voorbij gaan door zich te verschuilen achter het –eigen- collectief. ’n Relatief kleine groep blijft zich hiertegen actief verzetten en wordt veroordeeld als subversief. In dat opzicht verandert er tussen 1972 tot 2020 niet veel.
Wat het voor Laura Starink dan toch steeds de moeite waard maakte, waren de mensen die zij er tegenkwam. De talloze eenlingen met wie zij kon praten over de “Russische ziel”, over film, literatuur, de tradities en de mooie dingen in het leven. Ze geeft er in dit hoogst verhelderende en intelligente boek talloze voorbeelden van.


dd 7 april 2020