Vileine afrekening

In de roman De stem van Jessica Durlacher wordt het verhaal bijna volledig verteld vanuit het perspectief van Zelda, een verwende, onzekere, sub-assertieve vrouw die veel denkt en voelt en vindt, maar haar stem niet bepaald duidelijk laat horen aan de mensen om haar heen.

Het boek begint met een proloog: een spannende en levendige beschrijving hoe het gezin van Zelda en Bor Wagschal tijdens hun rommelige en spontane trouwerij in New York geconfronteerd wordt met de terroristische aanval op de Twin Towers. Met de nodige vooruitwijzingen en terugblikken belanden we dan in een versie van het nu, dat begin 2021 plaatsvindt, waarin Zelda terugblikt op belangrijke gebeurtenissen van haar leven. Vier jaar na 9/11 komen Zelda en haar gezin in aanraking met de Somalische Amal, die als asielzoekster in Nederland is terechtgekomen. Ze wordt door Zelda als oppas in het gezin ingezet en blijkt over een fenomenale zangstem te beschikken.

Als verteller is Zelda niet bepaald neutraal te noemen. Ze is afkomstig uit een half-joodse familie, haar vader overleefde ternauwernood de holocaust, net als de vader van haar man Bor. Zelda en Bor beschouwen zichzelf als weldenkende intellectuelen. Bor wijst na 9/11 alle vormen van religie af en schrijft daarover, maar beiden hebben het vooral voorzien op de islam, die zij beschouwen als enige bron van onverdraagzaamheid, agressie en terrorisme.

De stijl van Durlacher is een wonderlijk mengsel van degelijke vertelkunst, mooie passages en uit de hand lopende bespiegelingen met soms kromme en onlogische metaforen die de handeling nogal eens vertragen.

Door het allesoverheersende perspectief van Zelda komen de overige personages niet echt tot leven. Zelda blijft hangen in clichés. De eigenzinnige en briljante echtgenoot, de oudste zoon, driftig maar briljant, die zijn moeder met een natte vinger weet te lijmen, de jongste zoon die een briljant pianistje is, een natuurtalent, het vertederende dochtertje … het beschreven gezinsleven wil maar niet ontroeren, mede dankzij de grote woorden die Zelda gebruikt om haar emoties te benoemen.

Durlacher heeft er geen geheim van gemaakt dat zij in De stem haar geschiedenis met Ayaan Hirsi Ali heeft geprobeerd te verwerken, en Ayaan, die haar ‘dierbaar’ is, benoemd als inspiratiebron voor Amal. Dat is voor de lezer ongemakkelijk, omdat Zelda in het boek Amal enorm ophemelt met bewondering voor haar intelligentie, moed, eigenzinnigheid en schoonheid op een manier die het exotische, het anders-zijn van Amal erg benadrukt, maar zich regelmatig op een heel vileine manier neerbuigend en beledigend over Amal uit. Jaloezie lijkt een rol te spelen, evenals boosheid omdat het personage Amal niet dankbaar genoeg is gebleken. Een van de vele voorbeelden: ‘Maar ontkennen dat ik bij zoveel fascinerends en zoveel aantrekkelijkheid niet aan iets veils dacht, of dat me ontging dat er onder haar talent voor roem iets subtiel berekenends in haar eigenzinnigheid schuilging, iets manipulatiefs, het oogmerk anderen doelgericht te verleiden - nee, dat kan ik niet.’

Als je zo schrijft over iemand die je zogenaamd dierbaar is, een publieke figuur die zich niet kan verdedigen, want ja, een roman hè, dan geef je de lezer een pijnlijk inkijkje in je ziel. Ambivalentie kan een prachtig gegeven zijn in een roman, maar in een roman die te zwaar leunt op de werkelijkheid is deze ambivalentie vooral beschadigend voor de auteur.

Al met al blijkt deze roman vooral een vehikel om bepaalde ideeën te ventileren. Jammer genoeg is het in meerdere opzichten niet zorgvuldig genoeg geschreven om als literair werk te kunnen boeien.