Een persoonlijk boek met veel lagen.

Onwaardig – Overleven in een tijd van extremen
Lea Ypi
Mijn grootmoeder leerde ons hoe we liefde met rede kunnen verzoenen en hoe we pijn met waardigheid kunnen verdragen.
Lea Ypi is hoogleraar politieke theorie en filosoof in Londen, geboren in Albanië Zij schreef eerder het boek: ‘Vrij’, opgroeien aan het einde van de geschiedenis. Zij schrijft over haar oma Leman, die haar grotendeels opvoedde en met wie ze nog steeds een sterke band voelt.
Toen zij dan ook een foto tegenkwam op sociale media van haar grootouders, een foto uit 1941 op het terras van wintersporthotel Vittoria in Cortina d’Ampezzo, een foto die ze totaal niet kende, besloot zij op onderzoek uit te gaan.
De foto van de huwelijksreis van haar grootouders lokte veel negatieve reacties uit op internet. Zij kwamen uit de hogere klasse van Albanië.
Degene die hem plaatste was voor haar onbekend. Toen ze contact met hem kreeg, wilde hij er niet veel over kwijt. “De verbinding is heel slecht, ik versta je niet. Alles ligt in het archief. Ik moet ophangen. ” Daar moest ze het mee doen.
Ze besluit het Staatsarchief in Tirana te bezoeken.
Zo start het boek, dat je op meerdere niveaus kunt lezen. Het vertelt veel over het ontstaan en de geschiedenis van Albanië, maar tegelijkertijd geeft het een prachtig inzicht in de familie van Lea Ypi zelf. Om het lezen te vergemakkelijken heb ik voor mezelf een stamboom getekend.
De familiegeschiedenis verweeft zich met de politieke gebeurtenissen. Het wordt één geheel. Saai is het zeker niet, waar de geschiedenis niet volledig helder is voor Ypi, weeft zij er fictieve passages door met gesprekken tussen de hoofdpersonen. Deze verhalende delen komen wel overeen met de werkelijkheid. Ronduit hilarisch is de scene waarin haar oma en opa elkaar voor het eerst ontmoeten bij het registratiekantoor, waar het zo afschuwelijk stinkt, dat het je de adem beneemt! De oorzaak lees je in het verhaal van de strijd tegen de zwerfhonden!
De auteur heeft een diepgaande research gepleegd en doet daar in het boek verslag over. Deze delen maken deel uit van het verhaal maar onderscheiden zich wel duidelijk dmv de typografie en de titel: Intermezzo. Je leest dan de onderzoekdossiers, tekst van een telegram én de surveillancerapporten. Een verhullend woord voor het verslag van de spionnen.
Lea’s grootouders komen uit een aristocratisch milieu. De familie had hoge posities, werd door het gewone volk bestempeld als ‘klassenvijand’. Lea ontdekt dat haar overgrootvader Xhafer bey Ypi premier van Albanië is geweest en voorzitter van Justitie van de voorlopige Bestuurscommissie. De familie was destijds politiek actief. De grootvader van de auteur, Asllan Ypi was op het lycée ‘bevriend’ met Enver Hoxa, de oprichter van de Albanese Communistische Partij en latere dictator van Albanië.
Haar grootmoeder Leman hanim heeft een bewogen leven gehad. Twee wereldoorlogen, het verschuiven van landsgrenzen, de ‘bevolkingsuitruil’ en dictaturen. Deze dictaturen beschouwen de familie Ypi als ‘spionnen’, zij worden gevolgd en er worden verslagen van hen bijgehouden. De familie heeft zwaar onder deze verdenkingen geleden. Grootvader zat van 1947 tot 1960 in een dwangkamp. Totaal verzwakt kwam hij terug. Hij overleed een paar maanden na de geboorte van Lea, zijn kleindochter.
De levensloop van het grootmoeder uit de archieven tevoorschijn halen is een moeilijker, bijna onmogelijke klus. De datum van haar overlijden is een raadsel. Is er sprake van een ‘expres-vergissen’ van de geheime dienst? Is er sprake van nog een Leman Ypi? Of zijn de spionnen verstrikt geraakt in hun eigen leugens?
De auteur vraagt zich af: Manipuleer ik de doden, breng ik ze zonder hun toestemming naar het heden, naar het ‘nu’?
“… Als stemmen uit het verleden laten ze zien dat waardigheid zit in het proberen te handelen met een moreel doel, terwijl die houding ook geïdealiseerd wordt…”(p.407)
Een verhelderend verhalend boek over een land waar ik niet veel van wist. Cultuur, politiek en voorouders: prachtig verweven tot een boeiend boek!