Een ‘rauwe’ parel, een weergaloze roman.

Shuggie Bain - Douglas Stuart

Douglas Stuart heeft dit boek bij 32 uitgevers aangeboden voor er een was die het wilde accepteren. En hij heeft met dit debuut meteen The 2020 Booker Prize gewonnen.
Het is fictie maar is wel degelijk gebaseerd op zijn eigen jeugd, toch één op één leggen kan en mag niet.

Het boek speelt zich af in de jaren tachtig van de vorige eeuw. De roman is in een zeer beschrijvende, bijna filmische stijl geschreven. De taal is bij tijd en wijle poëtisch te noemen. Maar deze roman ontleent zijn kracht eerder aan de
perfect beschreven omstandigheden, omgeving waarin de gevoelige Shuggie opgroeit en de zeer direct weergegeven dialogen.

“…het ochtendlicht had de kleur van thee met te veel melk, het glipte als een sluw spook zijn kamer in, sloop over de vloerbedekking en klom langs zijn blote benen naar boven ….er zat geen warmte in de aanraking…”(blz 15)

De conversaties worden prachtig weergegeven in een vorm van dialect dat het hele boek door wordt vastgehouden. Deze dialogen zijn rauw, ze liegen er niet om. Opvallend is dat de hoofdpersoon Agnes en haar gezin Algemeen Beschaafd spreken. Het ontlokt de omgeving opmerkingen als: wat een kakkers!

Shuggie en zijn moeder Agnes zijn de twee belangrijkste personages. Agnes worstelt met een alcoholverslaving. Het lukt haar een enkele keer om ‘clean’ te blijven, één keer zelfs meer dan een jaar. Maar een verkeerde ‘vent’ trekt haar heel langzaam weer de verslavingsdiepte in. Ze loopt altijd tegen verkeerde ‘kerels’ aan.
Shuggie en Agnes zijn erg aan elkaar gehecht, vooral Shuggie naar Agnes. Hij is ongelooflijk solidair met deze verslaafde moeder. Hij zet zelfs voor haar -als zij haar roes weer eens ligt uit te slapen- drie mokken op een rij: één met kraanwater, één met melk en de derde met verschaalde restjes bier die hij bij elkaar had gesprokkeld en met een vork had opgeschuimd…”(blz 211)

“Mama voor jou doe ik alles…” ( blz 344)
“… hij klampte zich als een zuignap aan haar vast…”(blz 366)

Agnes en haar (conservatieve) moeder Lizzy hebben niet zo’n fijne band met elkaar. Ze verwijten elkaar over en weer heel wat. Agnes mocht dan wel met haar twee kinderen weer bij haar ouders komen wonen toen ze bij haar eerste man wegliep, maar op begrip rekenen….
Haar tweede man Shug laat haar verhuizen, ‘dumpt haar en de kids in een achterbuurt:
“…wat een gribusbuurt.. zei ze met een dikke tong (toen ze er aankwam) heb ik me daar zo voor opgedoft…”( blz 105)
Shug, jaloers tot ná de scheiding, wilde niet dat er nog ooit iemand de brokstukken bijeen zal kunnen rapen om haar weer in elkaar te zetten!
(blz 120) Deze buurt is daar prima geschikt voor!

Catherine, de zus van Shuggie, heeft het snel bekeken met haar thuisfront en verdwijnt uit het milieu van Agnes zo gauw ze maar kan. Zij trouwt met Donald jr en ze emigreren naar Zuid Afrika. Zij breekt met Agnes alle banden.

Leek (Alexander) , Shuggies broer, zit veel op zijn kamer of trekt zich terug in zijn schuilhut in de palletberg van de palletfabriek. Hij is in staat om :
“… het deurtje achter zijn ogen dicht te trekken, met achterlating van zijn lichaam …..hij kon zijn lichaam verlaten en zijn geest vrij over de wereld laten zweven…”( blz 158)
Hij is zeker vanaf donderdag het hele weekend weg. Dan krijgt Agnes haar geld en verdrinkt het meteen. Ook later in het verhaal neemt hij afstand van haar. In eerste instantie omdat Agnes hem eruit zet (blz.370), maar eigenlijk is hij er niet rouwig om.
Dan blijkt dat Leek het goed voor heeft met Shuggie en geeft hij hem een wijze raad:

“… als de tijd rijp is moet je gaan…ze wordt niet meer beter…. Je kunt maar één iemand redden… dat ben jezelf…”(blz 370)

Ook al lijkt dit een kille beschrijving van hun relaties, het is ondanks alles een warm boek. Het blijkt uit bovenstaande quote. Leek is lang thuis blijven wonen om ook nog wat voor Shuggie te kunnen betekenen. Ettelijke keren beschermt Leek zijn broer en omgekeerd. Na de koperdiefstal weet Shuggie dat hij zich van het domme moet houden. Deze keer om Leek te beschermen.
Moeder Agnes is door de drank verhard, verbitterd, toch toont ze wel een sprankje liefde naar Shuggie.
Een bepaalde verbondenheid, warmte zit er in de relatie die de vrouwen in Pithead hebben met elkaar. Ze zitten allemaal in het zelfde schuitje! Ze helpen Agnes om een uitkering te krijgen en wijzen haar de weg.

Humor maakt het boek licht-te-lezen.
Humor vind je eigenlijk al direct in het begin van het verhaal. Als alle dames van de kaartclub die bij Lizzy zijn zonder gêne in (een onverwacht cadeautje) hun nieuwe bh gaan passen en gewoon in bh doorspelen!
Dan de scene in het ziekenhuis als Wullie op sterven ligt.. een bizar moment, eerder bizar, zwarte humor. Dit is voor mij een ongelooflijke scène .
Agnes laat je ook wel lachen. Als ze wraak neemt en een vuilnisemmer dwars door de voorruit van het huis van Shug sr. mikt met alle gevolgen van dien. Ze eist Shuggie terug, die daar een week is ‘ondergebracht’. Ze mikt haar stiletto’s naar Joanie, het liefje van Shug sr..

“…Agnes nam een klein aanloopje op haar kousenvoeten en lanceerde als een ervaren kogelstoter de tweede schoen, die trof Joanie midden op haar wang…”(blz 358)

Religie
In een boek uit Ierland – Glasgow in de jaren tachtig van negentienhonderd is het onvermijdelijk dat je als lezer wordt geconfronteerd met de diepe kloof tussen de geloven, de scheiding tussen RK en protestant.
In Glasgow speelt de kloof zeker.
"... eerst had de brave katholiek alles in het werk gesteld zijn rusteloze vrouw tevreden te houden ....ze was van hem gescheiden ennn zijn kinderen kregen de achternaam van een protestant..."(blz 99)
"... zit je op die protestantse rotschool?...Ik zit op het Saint Mungo. Die is voor kattelieken..."( blz 399)

Zo zijn er meerdere kleine verwijzingen naar de gevestigde scheiding.. de loyaliteitsverklaring aan de IRA van Germiston liet er geen twijfel aan bestaan dat hij katholiek was

Homosexualiteit.
Shuggie heeft wel een heel moeilijke jeugd. Niet alleen dat hij in de meest ‘gore’ achterbuurten woont, leeft. Maar hij moet zijn eigen geaardheid ontdekken, accepteren wie hij is en er mee ‘leren’ leven, zonder hulp van wie-dan-ook. Want wie accepteert in dat milieu nu een ‘homo’?
Grootmoeder Lizzy waarschuwt haar dochter Agnes als ze Shuggie met de pop ziet lopen: 'Dat moet je in de kiem smoren, da's niet in de haak.'
Als Johnny, zijn nieuwe buurjongen, hem ziet met de pop:
"Heije daar nou 'n pop, Shuggie? Bejje soms 'n meissie? As je geen meissie ben, dan mot je wel 'n mietje zijn."(blz 131)
Hij wordt op school en in de buurt vaak uitgescholden voor dom-me ho-mo! Zelfs door zijn leraar op school!
Een deel wat me erg trof:

Shuggie ging de buurkinderen uit de weg... hij had het gevoel dat er iets mis was met hem.. dat er in zijn binnenste iets niet goed in elkaar gezet was...Het keek wel alsof iedereen het zag en hij de enige was die niet begreep wat er nu precies aan hem mankeerde. Het was gewoon anders, het was gewoon verkeerd...” (blz 172)
Dit vond ik erg aangrijpend voor zo’n jong kind!!
In een dronken bui van Agnes scheldt zíj hem ook uit voor homo...de tirades die Shuggie altijd op het schoolplein naar zijn hoofd geslingerd krijgt. (blz 368)
Ontroerend vond ik:
".. wat is er mis met mij mama? ... (blz 277)

Gelukkig steunt Agnes hem (soms) ! Ze wil hem (soms) weerbaar maken. "Geef ze wat ze willen... Laat je niet zo op de kop zitten. Opgeheven hoofd, alle remmen los!"(blz 282)
Zijn pa Shug, de macho pur sang, moet er niets van hebben

Het boek is rauw, soms confronterend maar ook van een onvoorstelbare schoonheid. Wat een weergaloze beschrijvingen!
Een terechte Booker Prizer Winner!