Deze postume liefdesverklaring is actueler dan ooit

Sinds 2006 wordt jaarlijks een gratis boek cadeau gedaan aan de bezoekers van de Nederlandse bibliotheken, in de hoop dat lezers het samen lezen en bespreken, want dat bevordert de sociale cohesie, aldus Ronald Giphart, ambassadeur van Nederland Leest, in het voorwoord van Winterbloei. Bij deze actie hoort een maatschappelijk relevant thema en dat is dit jaar ‘duurzaamheid’. Het is wat met die natuur de laatste tijd. Het gaat er niet goed mee en als er wat over te lezen valt, is het nog zelden iets waar we vrolijk van worden. Wijlen Jan Wolkers (1925-2007) was een natuurmens die heel vaak zijn liefde voor de natuur neerschreef. Een greep uit wat hij uit zijn pen toverde werd gebundeld tot de ode die Winterbloei geworden is. In de bundel staan korte verhalen, dagboekverslagen, brieven en een gedicht waarin altijd weer de natuur een hoofdrol speelt en bewierookt wordt. Voor Nederland Leest werd deze bloemlezing aangevuld met vier columns door Aaf Brandt Corstius, met het genoemde voorwoord door Giphart, en met een inleiding door Onno Blom, auteur van Wolkers’ biografie.    

Wolkers levert voor dit boek postuum twintig korte of iets langere werken aan, die meestal al eerder verschenen. Nieuw is een drietal brieven die hij als veertiger aan Jeroen, zijn jongste zoon uit zijn eerste huwelijk, schreef. In de brieven vindt men niets van de strekking ‘hoe gaat het met je’ of ‘met ons gaat het goed’, maar opnieuw meerdere “natuurdingen”. Iets over een jonge spreeuw die Wolkers per ongeluk aanreed en toch wist te redden, verhalen over Wolkers’ lievelingspoes Voske, een anekdote over een nest zwaluwen dat zich in de schuur heeft gevestigd, enzovoort. Uit het archief van de familie werden ongetwijfeld die brieven geselecteerd die bij het onderwerp van deze uitgave passen, maar het typeert wel waar Wolkers’ hart naar uitging.    

Een paar verhalen komen uit de jeugdherinneringen van de schrijver. Zo beschrijft hij in Wespen een dagje vissen met zijn vader dat alweer was afgelopen nog voor de rest van de familie wakker was, met dank aan een stekende wesp. De hele gebeurtenis wordt met een scherp oog voor detail beschreven. Wespen, slakken, eendenkroos, alles leidt tot verwondering. Maar ook de minder fraaie momenten, zoals het verwijderen van een door een vis ingeslikte haak, krijgen aandacht.     

Ook taal vond Jan Wolkers heel belangrijk en in De grazige weiden bezingt hij even de enige twee schrijvers die de natuur volgens hem zuiver beleefden, namelijk Jac. P. Thijsse en Guido Gezelle. Tegelijk maakt Wolkers duidelijk dat we wat hem betreft door ons Algemeen Beschaafd Nederlands zoveel lieflijks zijn kwijtgeraakt. Hij overtuigt je met de gekozen citaten, die in de hedendaagse context nog wat anders zeggen: samen met veel mooie natuur, verdwijnen ook poëtische woorden die daar verband mee houden.    

Het is even schrikken als je bij bladzijde 54 aanbelandt. Jan Wolkers toont zich in vol ornaa(k)t op een paginagroot zelfportret. De foto is iconisch, gemaakt tijdens zijn verblijf op het onbewoonde eiland Rottumerplaat. Hij amuseerde zich er rot en hield er voor de VARA een dagboek over bij dat in dit boek opgenomen is (Groeten van Rottumerplaat). Godfried Bomans deed hetzelfde en vond het er vreselijk, maar Wolkers ontfermde zich over een scholekster met gebroken poot, redde een zeehondje, en liep er poedelnaakt rond als een Robinson Crusoe. Je kan alleen maar meegenieten met het plezier dat uit dit dagboek spat.    

Wolkers’ achtertuin op Texel was zijn Eden, een paradijs vol fauna en flora waarin hij dagelijks, tot aan zijn dood, vertoefde. Als hij ging zitten, schreef hij erover, zoals in het boekje De achtertuin uit 2003. Hieruit werden diverse verhaaltjes in Winterbloei opgenomen. De bundel is een optimistisch boek geworden waarin schoonheid primeert. De beeldende beschrijvingen kunnen zo in een tv-documentaire van National Geographic. In deze tijden waarin zoveel natuurschoon onherroepelijk verdwijnt, kunnen we deze portie natuurfeelgood wel gebruiken. Het is een mooie liefdesverklaring geworden.