Geniale verhalen

Jaren geleden las ik Kafka (ook zijn verhalen) in het Duits. Dat is ook een beter idee dan deze Nederlandse vertaling. Maar bij Athenaeum is tijdje geleden alweer een nieuwe vertaling verschenen, De gedaanteverwisseling en andere verhalen, van Van Toorn en Meijerink, en die vertaling is geweldig. De vertrouwde Kafka-verhalen zijn zo goed vertaald dat ze, voor mij in elk geval, weer als nieuw waren. Mede daardoor zie ik dankzij die nieuwe vertaling pas ECHT waarom die verhalen zo geweldig zijn. En misschien zijn die verhalen nog wel mooier dan erkende Kafka-highlights als Der Prozess en Das Schloss, hoe schitterend ik die romans overigens ook vind.

De verhalen van Kafka zijn natuurlijk -zoals iedereen weet- surrealistisch en beklemmend. In 'De gedaanteverwisseling' bijvoorbeeld is ene Gregor Samsa zomaar ineens in een kolossaal ongedierte (een insect? een kever?) veranderd. Beklemmend is vooral hoe hij door die gedaanteverwisseling geleidelijk helemaal onthecht van zijn omgeving, meer en meer zijn menselijkheid verliest, steeds onverschilliger wordt, en langzaam crepeert. Tegelijk echter is dit verhaal ontroerend: Gregor Samsa blijft liefdevol en met weemoed tegen zijn familie aankijken, die op zijn beurt hem ook poogt te verzorgen. Dat alles is echter wel behoorlijk dubbelzinnig: de familieleden onderdrukken nauwelijks hun walging voor deze kever, en begrijpen hem ook niet (hoe zou dat ook moeten). Bovendien waren Gregor en de familie (wat Kafka ons alleen in subtiele terzijdes laat weten) elkaar vermoedelijk altijd al tot last: het lijkt erop dat Gregor zijn familie -met de beste bedoelingen- heeft verstikt, en dat hijzelf is verstikt door zijn familie en zijn uitzichtloze baan. Van die last wordt Gregor door zijn gedaanteverwisseling dan weer bevrijd: deze mag dan walgelijk zijn, maar toch zijn er ook opmerkelijk vrolijke passages over hoe licht de kever zich bij tijd en wijle voelt. De onthechting is dus niet alleen maar negatief. De metamorfose is ook een bevrijding.

En dan is het verhaal ook nog eens dolkomisch, alleen al door de slapstick-achtige scenes en de karikaturaal uitvergrote schrikreacties. Ja, ik vind Kafka ook mooi vanwege zijn lichtheid en humor, facetten die m.i. vaak niet gezien worden. Men ziet vaak alleen zijn deprimerende of angstaanjagende kanten, en daarmee wordt dan volgens mij een deel van zijn rijkdom gemist. En zo gaat het bij alle verhalen: ze zijn surrealistisch en droomachtig beklemmend, maar tegelijk ook ontroerend en licht, tevens vaak heel komisch. Vaak schrijft Kafka ook nog eens vol gevoel: in 'Het vonnis' zet hij een afgeleefde weduwnaar in twee zinnen helemaal overtuigend neer. Dat maakt die verhalen enorm rijk: je kunt ze eindeloos herlezen (merk ik nu al) en steeds weer nieuwe dingen ontdekken. De verhalen schotelen steeds een intrigerend raadsel voor, dat bij elke herlezing verandert en verdiept. En bovendien een raadsel dat niet alleen deprimeert, maar ons ook opvrolijkt en intellectueel uitdaagt. Had ik al gezegd dat ik hem bewonder?