Bruisende oude klassieker uit Finland

Uit mezelf zou ik vermoedelijk nooit "De zeven broers" van Aleksis Kivi hebben gelezen. Ook niet vanuit de wetenschap dat dit de eerste Finse roman ooit is en volgens vele Finnen nog steeds de beste. Want wat moet ik nou met een roman over Finse boerenjongens uit 1870? Maar de jubelende recensie van Tonnus Oosterhoff in "De Groene" trok mij over de streep. En ik jubel eveneens: niet zo hard als Oosterhoff (die vindt zelfs dat "De zeven broers" een plaats in de canon verdient naast "Oorlog en vrede" en "Don Quichotte"), maar wel met overtuiging.

Het is om te beginnen een erg origineel boek, dat spettert van bruisende energie en aanstekelijk vertelplezier. Opvallend zijn bijvoorbeeld de lange dialogen tussen de zeven broers, die niet beginnen met "Juhani zegt" maar met "Juhani:" en na de dubbele punt een zin. Gek genoeg krijgt het boek door deze toneelmatige wijze van schrijven veel vaart en levendigheid, wat vast ook komt door de enorm energieke taal en de gepeperde woordkeus. En een grote variatie en meerstemmigheid bovendien: zelden hoor je maar één verhaal vanuit één perspectief, omdat je steeds getrakteerd wordt op de op elkaar reagerende uitspraken van die zeven zeer van karakter verschillende broers. Zij ruziën, discussiëren, overtroeven elkaar met sterke verhalen, knokken, dromen, jagen, drinken, en leven er op schelmse wijze stevig op los, elkaar en anderen voortdurend tegensprekend. Ook beleven ze de wildste avonturen, vol aanstekelijke vechtpartijen met wilde dieren en roversbendes: vechtpartijen waarin bloed en pis en stront soms even kwistig spetteren als het vertelplezier en de stijl. Maar ze vertellen elkaar ook romantische of sprookjesachtige verhalen, die ineens heel poëtisch of romantisch van taal zijn en daardoor vaak prachtig. Te meer ook omdat je het verlangen proeft waaruit die verzinsels zijn geboren. Ook staan er adembenemende natuurbeschrijvingen in deze roman, evenals aanstekelijke (soms zelfs virtuoze) parodieën op Bijbelverhalen, of filosofische uitroepen over bijvoorbeeld de grondeloosheid van elk juridisch systeem. En dan vergeet ik nog de soms fraaie dichterlijke of grappige liederen die ze zingen. Of de rappe wisselingen tussen tragisch en melancholiek getoonzette passages en de slapstickachtige humor. Of de bijzonder aanstekelijke passages vol roes, dronkenschap, vervoering en ongeremde jool.

De plot bestaat eigenlijk vooral uit een wirwar van elkaar snel afwisselende avontuurlijke voorvallen, vol slapstick en meeslepend geweld. Maar geleidelijk tekent zich toch een lijn af: de analfabete, zich bewust aan de maatschappelijke orde onttrekkende broers, beginnen heel geleidelijk aan volwassen te worden, zich in de maatschappij in te voegen, te leren lezen, zich aan te passen. Ze worden zelfs tamelijk gelovig, wat tot enkele mij wat al te zoetelijke passages leidt. Maar het levert ook enkele fraaie passages op. En enkele grappige, vooral omdat de broers op latere leeftijd hun wilde haren niet helemaal verliezen. De passages over de vreugde van leren en geletterdheid zijn vaak zelfs ontroerend. Dus ja, het boek begon als schelmenroman en eindigt als 'coming of age' roman. Vermoedelijk is het zelfs de 'coming of age' roman van een land: de eerste roman in de Finse taal begint met ongeletterde en buiten-maatschappelijke Finse bruten, die zich ontwikkelen tot geletterde, beschaafde en maatschappelijk goed inpasbare burgers. Alsof "De zeven broers" ook de volwassenwording van de Finse beschaving en de Finse taal wil symboliseren.

Maar ik waardeer "De zeven broers" toch vooral als schelmenroman. Of, beter misschien, als nostalgische schelmenroman, met een soort nostalgisch of weemoedig verlangen naar onaangepastheid. In hun schelmse periodes roepen sommige van de broers dat ze wel extreme avonturen MOETEN opzoeken, omdat ze anders te weinig voelen. Ze zijn met andere woorden doodsbenauwd voor de geknechte gevoelloosheid van de aangepaste burger. Bovendien snakken ze naar de roes van avontuur, gevaar, drank. Niet voor niets luisteren ze gefascineerd naar het lange, bijzonder avontuurlijke verhaal vol verzinsels van de stokoude Matti Tondelzam, dat ook heel aanstekelijk is door zijn taalritme en de ritmisch steeds terugkerende zin "En toen nam ik nog een slok". Juist dat verhaal inspireert de broers om ook zelf weer de roes te zoeken van avontuur, drank, de eindeloze pracht van eindeloos onontgonnen bossen. Bovendien bewonderen ze stokoude Matti, omdat die als ouwe knar toch nog zo avontuurlijk kan leven, zij het dan alleen in zijn verhalen en herinneringen. En veel later, als de zeven broers oud zijn en aangepast en verre van avontuurlijk, denken ze niet voor niets met enige weemoed terug aan de zo roekeloze avonturen van weleer. Precies dat verlangen naar avontuur, ook in tijden dat er geen avontuur meer mogelijk is, precies DAT maakt deze roman voor mij zo aanstekelijk. Precies daarom genoot ik ook zo van de zo veelvormige, energieke, verrassende en dus voortdurend avontuurlijke stijl van deze roman. Ja, aan het eind zijn de zeven broers aangepast en braaf. En ja, de coming of age van de zeven broers is best ontroerend uitgewerkt. Maar de spetterende onaangepastheid van hun jeugd maakt op mij veel meer indruk, en de spetterende onaangepastheid van dit boek zelfs nog meer.

Mooi kortom dat deze voor mij volkomen onbekende klassieke Fin nu in daverend Nederlands is vertaald. Hulde aan de vertaler, Adriaan van der Hoeven, die ook een helder en enthousiasmerend nawoord schreef. Het voorwoord van Kester Freriks mag er trouwens eveneens zijn. Maar de meeste lof verdient Alekis Kivi zelf: wat een fontein van onaangepaste oorspronkelijkheid!