Treurige figuur, maar wel een held

Eens in de zoveel jaar wordt in Amerika een prachtboek herontdekt: zo werd jaren geleden zeer gejubeld over Revolutionary Road van Richard Yates, en nu dan over Stoner van de mij volkomen onbekende John Williams. En inderdaad: wat een schrijver, wat een boek!

Het verhaal gaat over William Stoner, bevlogen docent literatuur aan een universiteit, die deze bevlogenheid echter te weinig weet te ontplooien door allerlei oorzaken binnen en buiten zichzelf, die lijdt aan een slecht huwelijk, en die op sommige momenten helemaal moedeloos wordt van de vaag waargenomen tragiek van de wereldgeschiedenis (WO I, de crisis, WO II, de Koreaanse oorlog). Even heeft hij een fel oplevende passie voor een studente en zielsverwant, maar ook dat eindigt in vergeefsheid en leegte. Dat laatste is de grondtoon van William Stoners leven: reeds vanaf de eerste pagina's weten we dat het boek zal eindigen met Stoners roemloze dood, en dat hij om geen enkele heldendaad herinnerd zal worden.

Ondanks al deze treurnis is Stoner toch een enorm opvrolijkend boek. Ten eerste door de uitzonderlijke elegantie en precisie van de stijl: de treurnis is zo geweldig mooi opgeschreven dat je er als lezer toch vrolijk van wordt. Of op zijn minst geimponeerd en blij dat het mogelijk is om zulke treurnis zo mooi op te schrijven. Ook krijgt Williams voor elkaar dat je alle personages begrijpt en met ze meevoelt: met Stoner zelf, met zijn ouders van wie hij helemaal vervreemdt, met zijn in sommige opzichten werkelijk vreselijke echtgenote, met zijn in stilte treurende dochter, zelfs met Stoners vijand Lomax. Bovendien is William Stoner niet alleen maar een trieste figuur: zeker, zijn hele leven staat in het teken van mislukking, maar de wijze waarop hij zijn tegenslag met bijna Boeddhistische gelatenheid en sereniteit aanvaardt dwingt wel bewondering en ontroering af. Maar het belangrijkste vind ik nog wel dat William Stoner, ondanks alle treurnis en gelaten acceptatie van die treurnis, duidelijk ook passie blijft voelen voor het leven en de literatuur. Uitmuntend zijn de passages waarin Stoner zichzelf als het ware ontdekt door een toevallige regel van Shakespeare. En ronduit prachtig zijn de pagina's over Stoners liefde voor studeren: het nauwlettend en aandachtig bestuderen van oudere literatuur en de invloed daarop van Latijnse grammatici, waarbij het puur gaat om passie voor het studeren zelf. Studeren met als enig doel het studeren: dat is Stoners grote passie, en die passie heb ik nog nooit zo schitterend beschreven zien worden. Zeker, het leven van Stoner was treurig en leeg, en zeker, de tijden waarin hij leefde waren dat ook. Maar verdorie, bij al die treurnis had hij wel de passie voor literatuur en de gedegen studie van literatuur. Dat is geen weermiddel tegen mislukking en desillusie, maar temidden van alle teloorgang wel een bron van ultieme vreugde.

Het schijnt dat Williams zelf zijn personage Stoner niet als een mislukkeling zag, maar als een held: een held omdat Stoner, ondanks alles, toch trouw bleef aan zijn passie en toewijding. Ik voel helemaal met Willliams mee: ook voor mij is Stoner in al zijn deerniswekkendheid een held en een lichtend voorbeeld. Want tja, we worden allemaal met ultieme mislukking geconfronteerd volgens mij, aangezien niemand immuun is voor ziekte, tegenslag en dood. Ooit zal ik net zo desolaat sterven als Stoner. Maar ik zal blij zijn als ik op dat moment ook maar een fractie kan opbrengen van de passie en toewijding die Stoner tot aan het bittere eind blijft koesteren.