Journalistieke krachttoer

Als oud-journalist heb ik dit boek tussen kerstmis en nieuwjaar met stijgende bewondering, maar ook onthutsing gelezen. Bewondering, omdat het hier gaat om een zeer minutieuze beschrijving van een journalistieke krachttoer van de New York Times-journalisten Jodi Kantor en Megan Twohey die het seksuele roofdier Harvey Weinstein met een inmiddels legendarisch geworden artikel in hun krant ontmaskerden.

Onthutsing ook vanwege de omvang van het schandaal: enkele decennia lang kon deze Hollywood-producer straffeloos tientallen vrouwen – meest actrices en medewerksters van zijn bedrijven Miramax en TWC – onzedelijk betasten, aanranden en verkrachten. En degenen die de moed hadden een klacht tegen hem in te dienen, werden door gewetenloze advocaten met soms gigantische sommen tot een schikking gedwongen waardoor geheimhouding verzekerd was.

Kantor en Twohey slaagden erin de deksel van die doofpot te wrikken, maar wat een inspanningen heeft dat gekost! Honderden interviews, gesprekken, overleggen en vergaderingen zijn aan de uiteindelijke publicatie voorafgegaan. Veel vrouwen wilden wel praten (off the record), maar schrokken uiteindelijk terug als het om het citeren van hun verhaal in het krantenartikel ging (on the record). Dat er toch enkelen die stap durfden te wagen, is niet alleen de verdienste van beide journalisten, maar vooral ook van de vrouwen zelf. Want er was moed voor nodig om het op te nemen tegen de onaantastbaar geachte Weinstein en zijn leger advocaten en invloedrijke relaties.

De eerste honderd bladzijden beschrijven vooral dat hele proces van contacten leggen met vrouwen en proberen hen aan de praat te krijgen. Ook de strapatsen van Weinstein komen uitvoerig aan orde, evenals de pogingen van de journalisten om de schriftelijke bewijzen te bemachtigen van de talloze schikkingen. Een en ander wordt zo gedetailleerd beschreven dat het mij op een gegeven moment begon te duizelen.

Maar echt spannend wordt het als het tijdstip van publicatie nadert. Volgens goed journalistiek gebruik heeft Weinstein recht op een weerwoord. Maar hoeveel tijd wil de Times hem gunnen? Een lastige afweging, zeker in de wetenschap dat concurrenten ook met de zaak bezig zijn. Bovendien is men beducht voor juridische slimmigheden en tegenacties van Weinstein cs.

Als het verhaal eenmaal gepubliceerd wordt, is de maatschappelijke impact gigantisch. Het veroorzaakt een wereldwijde golf van getuigenisssen van vrouwen die de geschiedenis in zal gaan als de #MeToo-beweging.

Het laatste gedeelte van het boek gaat over Christine Blasey Ford die de rechter Brett Kavanaugh aanklaagt wegens aanranding en poging tot verkrachting. Hij staat op de nominatie benoemd te worden als rechter van het Hooggerechtshof, Amerika’s hoogste en zeer invloedrijke rechtscollege. De Times heeft in die politiek beladen zaak geen leidende rol, maar Kantor en Twohey beschouwen het toch als een voortvloeisel van hun eigen publicatie.

Ook Donald Trump komt bij die kwestie - maar ook elders in het boek – zij het zijdelings voorbij. Voordat Megan Twohey aan de slag ging met de zaak Weinstein was ze ook betrokken bij onderzoek naar mogelijke seksescapades van Trump. En ik maak me sterk dat de Times naast de Rusland-affaire nog steeds een onderzoeksteam op de president heeft zitten inzake dit soort kwesties.

De epiloog is ronduit ontroerend. Het beschrijft een bijeenkomst van een aantal van de hoofdrolspeelsters in het huis van de actrice Gwyneth Paltrow. Ook zij was slachtoffer van Weistein, maar durfde niet ‘on the record’ met de journalisten te praten. Later heeft zij wel vertelt wat haar is overkomen.

Ik heb ‘Zij zei’ ademloos uitgelezen, hoewel het middengedeelte met de vele juridische implicaties wel enig doorzettingsvermogen vereiste. Maar het boek kan de vergelijking met dat andere belangrijke, journalistieke epos ‘Alle the president’s men’ van Woodward en Bernstein moeiteloos doorstaan.