Als Minimal Music

Een boek vol gevoelens. In een verhaal als een spiraal. Een héél erg lange, zich steeds wentelende spiraal. Eerst in een razend tempo, dan vertragend, tot stilstand komend, en plots weer verder wentelend, met heftige wisselingen in stemmingen en gevoelens, vaak als gevolg van wat de een meent waar te nemen aan stemmingen en gevoelens bij de ander. In het begin wel drie keer per pagina. Met herhaling op herhaling, terwijl het beeld zich nauwelijks merkbaar ontwikkelt. Als in Minimal Music.
En net als in Minimal Music bezorgt de onafgebroken herhaling je als lezer geenszins verveling door de beeldende kracht van de steeds veranderende verwoording. Je leest maar verder en verder en je kunt niet stoppen. Het is zeldzaam knap geschreven.
Julienne heeft Amand na vier jaar wanhoop gevonden in 'Het Gesticht', waar hij verblijft omdat hij zijn geheugen heeft verloren, zelfs niet weet wie hij is. Eindelijk heeft zij hem terug. Maar hoe. Hij gelooft haar niet. Ze draaien rondjes om elkaar en blijven rondjes draaien zonder nader tot elkaar te komen. Een dans met stapjes voor- en achteruit en geen raad weten met jezelf.
Uiterst subtiel worden zij tot leven gebracht, met een diep inlevingsvermogen in hun gedachten, hun houdingen, hun observaties, hun herinneringen, hun emoties, en voor Amand, de herinnerde soldaat, zijn onaflaatbare nachtmerries. Helse nachtmerries over de oorlog, die bloed slurpende eerste wereldoorlog, zo breedbemeten beschreven dat hij op je huid gaat zitten. Lichtflitsen, modder, bederf, angst en dood. Het hele boek door.
En overdag het onmetelijke spanningsveld dat zich uitstrekt tussen Amand en Julienne, zoekend naar elkaar met een permanente angst de ander te kwetsen. Dat leidt tot complex gedrag.
Totdat, zo op een kwart van het verhaal, het wentelen tot stilstand komt, want eindelijk zijn Amand en Julienne elkaar genaderd, ze versmelten. Na een heftige explosie. Niet van oorlogsgeweld maar van tedere gevoelens, meeslepend beschreven. Hoe liefde kan zijn lees je bij Daanje als bij geen ander.
En dan begint, heel traag, het wentelen opnieuw. Julienne houdt onmetelijk veel van Amand en Amand kan gelukzalig genieten van zijn liefde voor Julienne. Maar hij kan zich ook plotseling heel onzeker voelen. Over hun leven, over hun liefde. Over zichzelf. Dat kan hem zo overvallen dat hij momenten van pure zinsverbijstering krijgt, momenten waarin hij zich in een totaal andere situatie bevindt, zich een ander waant. Terwijl er iets uit zijn geheugen opborrelt. Vaak heeft dat met de oorlog te maken.
En Daanje weet je daarmee als lezer ook te overvallen. Ze bouwt, als in Minimal Music, de spanning zo op dat je schrokkerig gaat lezen, omdat je voelt dat er iets aan gaat komen en wilt weten wat dat dan is. Haar schrijfkracht is enorm. De verhaallijn vordert millimeter voor millimeter, zich haast verdrinkend in de allerkleinste details. Maar hoe klein die details ook zijn, ze houden je vast en laten je naar adem happen, omdat je voelt op weg te zijn naar een overrompelende gebeurtenis. Ook de verwarde, niet te begrijpen gedachten van Amand lees je met aandacht om de impact en de afloop niet te missen.
Een willekeurige passage, te vinden op bladzijde 318, mag Daanje's manier van schrijven illustreren.
"... zij vraagt om zijn zakdoek en boent met wat spuug het steenstof van zijn gezicht en hij doet hetzelfde bij haar, en ze kijken elkaar lacherig aan, ze voelen zich of ze op het nippertje aan iets vreselijks zijn ontsnapt. En het is benauwd warm in de bus, hij ziet zweetdruppeltjes op haar bovenlip en op haar voorhoofd, en zij doet haar hoed af, en wappert zichzelf er koelte mee toe, hij zet het bovenraam een eindje open en de vrouw aan de overkant van het gangpad ziet het hem doen en zet het raam aan haar kant ook open, en een vriendelijk briesje dat de geur van zomer en platteland met zich meevoert drijft de bus binnen." De spanning van de voorafgaande bladzijde druppelt heel langzaam weg naar een verlossend zomerbriesje.
Zo gaat het steeds: de spannende momenten zijn beklemmend, de ontspannen momenten bevrijdend. En zij wisselen voortdurend af, waarbij de spannende momenten in de loop van het verhaal steeds beklemmender worden.
Totdat tegen het einde van het boek de spiraal tot stilstand komt met een uiterst verrassende ontwikkeling, die uitloopt in een nogal open einde. Voor mij niet honderd procent bevredigend omdat ik met veel vragen blijf zitten over wat er in vaag omschreven situaties nu eigenlijk aan de hand is geweest. Maar wellicht is dat Daanjes bedoeling en in elk geval doet het niets af aan de kwaliteit van het boek dat voor mij misschien het beste boek is dat ik ooit heb gelezen.
> Crailo, maart 2021