Een wervelende tragikomedie

In 2012 brak Jess Walter wereldwijd door met Beautiful Ruins (vertaald als Schitterende ruïnes). Wie verwacht dat zijn volgende roman opnieuw vol romantiek zit, slaat de bal mis. Wat De nietige miljoenen wel gemeenschappelijk heeft met zijn voorganger is de wervelstroom aan kleurrijke personages en bizarre gebeurtenissen.

Walter haalde de inspiratie voor deze roman bij oude postkaarten van Spokane, Washington – de stad waarin hij opgroeide. Hij verdiepte zich in de sociale onrusten die Spokane aan het begin van de 20e eeuw in de greep hadden. De auteur smelt feiten, fictie en anekdotes uit zijn eigen familie moeiteloos samen tot een uniek tijdsbeeld.

De 16-jarige Rye en zijn oudere broer Gig leiden een zwervend bestaan. Ondanks de armoede geniet Rye van de zonsopkomst boven het honkbalveld waar ze samen met andere zwervers de nacht doorbrengen. Gig is minder geïnteresseerd in de omgeving. Zijn aandacht gaat volledig naar vakbondsactiviteiten, zoals de vreedzame actie over vrije meningsuiting – een gebeurtenis die echt heeft plaatsgevonden en het startsein was voor hevige rellen en politiegeweld.

De roman begint even chaotisch als de rellen en overstelpt de lezer met informatie. De vele perspectiefwissels, waarbij het niet meteen duidelijk is wie aan het woord is, zorgen voor extra verwarring. Daarnaast is het wennen aan het ouderwets aandoend taalgebruik, dat tegelijk helpt om in de sfeer van het verhaal te komen. Petje af voor vertalers Paul Bruijn en Nicolette Hoekmeijer die de juiste toon en cadans tot het einde weten aan te houden.

Gaandeweg krijg je net als Rye vat op de gebeurtenissen. Hij staat aanvankelijk overal een beetje buiten, wat hem een ideaal personage maakt om de maatschappelijke veranderingen te aanschouwen. Maar wat gebeurt er met de dromer wanneer die tegen wil en dank meegesleurd wordt in het leven van zijn broer? Is hij slechts één van die nietige miljoenen, die door de elite gemanipuleerd wordt?

Fans van John Irving zullen veel van diens schrijfstijl en personage-opbouw herkennen. Walter schuwt lange zinnen vol uitweidingen niet. Hij houdt zich evenmin aan een lijnrechte plotafwikkeling, maar springt heen en weer tussen tijd, ruimte en personages. Ook de balans tussen tragedie en komedie doet regelmatig aan Irving denken, met name in het opvoeren van excentrieke variétémeisjes en kleine criminelen.

De humoristische beschrijvingen zorgen ervoor dat elk personage op de een of andere manier innemend is, hoe schofterig die zich ook gedraagt. Rye mag dan het hoofdpersonage zijn, de nevenpersonages worden met evenveel zorg uitgewerkt en krijgen elk hun moment in het spotlicht. Zo is er Elizabeth Gurley Flynn, voor de één de New Yorkse Jeanne d’Arc, voor de ander een anarchistische feeks. In het echt was ze een drijvende kracht achter vakbondsacties, maar evenzeer een doorn in het oog van de leiders daarvan. Elizabeth wordt met zoveel bravoure neergezet dat ze als historisch personage perfect opgaat in  Walters fictieve wereld.

Met De nietige miljoenen toon Jess Walter zich opnieuw een meesterlijke verhalenverteller. Na verloop van tijd schrik je niet meer van onverwachte plotwendingen, en volg je de auteur in een sensationele wereld waarin alles mogelijk is. Ondanks de doden die bij bosjes vallen is het absoluut geen neerslachtig verhaal. Integendeel, De nietige miljoenen is puur entertainment. Dit is een verhaal dat smeekt om voorgelezen te worden, zodat stembuigingen nog meer nuance en spanning kunnen aanbrengen. Een ideaal boek om samen met anderen te lezen, dus.