Een even grappig als melancholisch portret van een dysfunctionele familie

Journaliste en programmamaker Elly Biesters groeide op in Heerewaarden, een klein dorpje ingeklemd tussen de Maas en de Waal. Die jeugd is de basis van haar debuut Ongemakkelijke mensen. De ontwikkeling van een jong meisje dat opgroeit in een kleine gemeenschap is geen nieuwe thematiek, maar Biesters’ frisse schrijfstijl en haar gevoel voor timing maken van Ongemakkelijke mensen een roman die je niet wilt missen.

Het verhaal start wanneer het naamloze hoofdpersonage haar opa bezoekt in het verpleeghuis waar hij, net als vroeger op zijn boerderij, de plak zwaait. Zijn gedrag voert haar terug naar haar kindertijd, toen ze in het laatste jaar van de lagere school zat. Het overgrote deel van het verhaal speelt zich af in 1977 en bevat veel herkenbare elementen voor lezers die in de jaren ’70 zijn opgegroeid. De manier waarop het alledaagse beschreven wordt roept een aangename melancholische sfeer op, die door de opvallende personages niet melig wordt.

Haar opa, ooit een succesvol riviervisser, staat aan het hoofd van de familie. Zijn drie zonen zoeken tevergeefs hun plaats in een wereld waarin de visserij niet genoeg meer oplevert. Tevergeefs, want het is niet gemakkelijk om hun vader te overtroeven. Hij is de kern en staat zijn plaats voor niets of niemand af. Haar oma is het tegenovergestelde. Als vrouw is ze enkel goed voor de was en de plas. Zolang ze zich gedeisd houdt, wordt ze getolereerd. Wanneer ze aangeeft het allemaal niet meer aan te kunnen, krijgt ze als enig antwoord een stevige duw van haar zoon. Het hoofdpersonage is al even onzichtbaar en wordt enkel met ‘derke’ – meisje – aangesproken. Ze neemt de zorg voor haar zus grotendeels op zich, want haar moeder vindt het leven geen pretje:

“Ze heeft moeite met vreemde mensen, buitenlands eten, jonge katjes, kikkers, water, op vakantie gaan, moeilijke woorden en mensen in uitbundige kleding.”

Voeg daarbij het leven in een “auw vochtig huske”, en je krijgt geen sprankelend, levenslustig gezinsleven.

De losse verhaallijn is een aaneenschakeling van op zichzelf staande gebeurtenissen en anekdotes. Biesters’ heldere schrijfstijl geeft dit verhaal de juiste toon en plaatst de lezer naast het hoofdpersonage, midden in het verhaal. Hoewel de opa voor heel wat drama zorgt en agressie eerder regel dan uitzondering is, is Ongemakkelijke mensen een ingetogen, grappig verhaal dat gedragen wordt door de personages en hun onderlinge relaties.

De beschrijvingen zijn gekleurd door de blik van een kind die zonder harde oordelen kijkt naar het gebeuren om haar heen. In haar ogen zijn het eerder de andere gezinnen die zich vreemd gedragen. Het hoofdpersonage doet wat van haar gevraagd wordt:

“Derkes moeten niet in de weg lopen, niet te veel vragen, niet te veel zeggen en niet te veel zijn.”

Ze protesteert of rebelleert niet, maar door haar nauwkeurige observaties toont ze de lezer de kleine kantjes van de volwassenen en het unieke van haar leven. Zelfs de meest gênante, dramatische of tragische gebeurtenissen krijgen door haar onbevangenheid een komisch tintje. Dit levert een haarscherp portret van een dysfunctionele familie op dat veel krachtiger is dan een open aanklacht.

Ongemakkelijke mensen vertelt een heftig, prachtig mooi stukje geschiedenis, een genot om te lezen.