Niet enkel de personages worden psychologisch gemanipuleerd... ook de lezer

Wat er na het lezen als citaat bij me opkomt is "Wheels in wheels in wheels" uit Dune 1 door Frank Herbert.
In het Nederlands: het is complex, en dat blijkt pas NA het lezen. Het is een verhaal dat vol zit met verwijzingen en citaten uit andere verhalen (en films) binnen het eigenlijke boek.
En dat inzicht krijg je pas op het einde van deel 2 waarbij dan meteen je leefwereld binnen het boek op zijn kop wordt gezet en je alles eerst rustig opnieuw in een totaal ander perspectief moet zetten om verder te kunnen lezen op weg naar de ontknoping. En het begin van een oplossing in deel 2 wordt uitgereikt vanuit een reeks dagboeken van de moordenaar die haast verbatim (en in handgeschreven druk) worden meegegeven. Weer een ander boek binnen het boek dus.

Er zijn 3 grote delen waarbij je delen 1 en 2 op zichzelfstaand kan lezen en dan in deel 3 je hele gedachtenwereld moet omvormen. Als je dan vooral deel 1 in een totaal nieuw perspectief bekijkt, blijkt er toch een chronologie in te zitten van deel 1 over 2 naar een climax in 3.
Zo leest deel 1 helemaal niet als een thriller maar als een familiekroniek met ups en down maar met een dramatische afloop. Dit blijkt eigenlijk los van het eigenlijke verhaal te staan en is dus wel een buitenbeentje gezien de categorie thriller.
Deel 2 staat daar los van en is wél een thriller, een vooral psychologische zoektocht naar een moordenaar die compleet doorslaat en riskeert om een massamoordenaar te worden. Dat is dus meteen ook een haast klassieke race tegen de klok.
Het dagboek van Jonathan is per definitie een complete flashback.
Op het einde van deel 2 wordt er een direct verband gelegd met deel 1 en daarbij wordt het perspectief compleet overhoop gehaald.
Deel 3 is dan een variatie op de zoektocht naar een moordenaar die opnieuw kan toeslaan, een valstrik, maar Luc Passchier brengt dat toch helemaal anders dan gebruikelijk.
Hoewel deel 2 en 3 grotendeels chronologisch verlopen wordt er erg veel gegraven in het verleden, zowel naar herinneringen alsook via korte flashbacks.

De opbouw is misschien niet 100% uniek, ik ben toch nog nooit een boek tegengekomen dat een ander boek bevat dat je als lezer voorgeschoteld krijgt alsof dat het verhaal is waar het echt allemaal om draait. De verwijzingen naar een schrijfster die als amateur probeert om aan de bak te komen in de hoop om ooit van haar pen te kunnen leven is er mooi in verwerkt om daarmee het echtheidsgehalte op te vijzelen. Schizofrenie op zich is al meer gebruikt in boeken, toch brengt Passchier hier een eigen invulling zodat het op geen enkele manier aan beïnvloeding door een andere bron en zeker niet aan plagiaat doet denken.
De allergrootste plotwending is natuurlijk als je leert dat deel 1 helemaal geen deel van het boek uitmaakt maar een fictie verhaal is op een website van niet-gepubliceerde schrijvers. En daaropvolgend de realisatie dat de inhoud en de personages wel fictief zijn maar dat het als verhaal op zich wel de inspiratie en de trigger vormde voor de moordenaar om te gaan moorden. Dit is psychologisch heel sterk, want ik vemoed dat ik niet de enige lezer zal zijn die dat eerste deel, net zoals Jonathan voor echt had aanvaard zodat je je als lezer wel even mag afvragen hoe je Jonathan dan moet beoordelen - al het negatieve is immers meteen ook op jezelf van toepassing.

De karakters uit het eerste deel zijn niet zo erg diep uitgewerkt al blijven ze wel geloofwaardig en evoluren ze ook.
Pas in deel 2 en 3, om evidente redenen, krijgen we de echte personages waar het om draait te zien.
En eigenlijk gaat het hoofdzakelijk om 3 personen: Cees, de speurder, Jonathan, de moordenaar en Tammy, de schrijfster.
Uiteraard zijn er nog een heleboel nevenfiguren maar die zullen geen van allen een grote rol spelen, alhoewel ze voor een bepaalde wending in het verhaal wel van het hoogste belang kunnen zijn.
Jonathan is als toch wel een speciaal geval door zijn schizofrenie op te delen in volwassen Jonathan en Jonathan het kind. Luc Passchier zal op een bepaald ogenblik ook dit onderscheid beginnen hanteren.

Cees loopt naar zijn pensioen toe als rechercheur en heeft in de loop van zijn carrière al veel te veel gruwelijkheden gezien en ook al veel harde beslissingen moeten nemen. Het hoort misschien bij de job maar het laat - letterlijk en figuurlijk - littekens na. Hij begint aan zichzelf, zijn werk en zijn beslissingen te twijfelen, en beseft dat een foute beslissing van zijn kant, of geen beslissing doordat hij te lang twijfelt een dodelijk gevolg kan hebben. Hij is moe en zal op het einde daar de consequenties van ondergaan. Bij zijn laatste beslissing over leven en dood voelt hij zelf dat hij een grens heeft overschreden en niet meer verder kan in zijn carrière.

Bij Jonathan zien we de grootste diepgang en een levensloop die vanuit zijn jeugd tot het heden wordt bloot gelegd.
Het is - achteraf - duidelijk dat de schrijver daar een zeker begrip voor de moordenaar mee probeert te kweken, expliciet bij de lezer en impliet bij Tammy. Het is ook niet niks voor het kind Jonathan om een dronkelap als vader te hebben die hem en zijn moeder mishandelt, een moeder die op een foute manier van hem houdt en hem incestueus misbruikt voor haar eigen bevrediging en op school uitgelachen, vernedert en - letterlijk - als pispaaltje gebruitk te worden.
Hij vergroot dan ook een vriendelijk woordje van Wanda tot ver buiten proportie.
Hij ontwikkelt een gespleten persoonlijkheid, laat de volwassen Jonathan de overhand nemen om ondanks alles toch een redelijk bestaan als redder in een zwembad op te bouwen. Daarbij zal hij ook terug een band met Wanda opbouwen via lezen. (opnieuw boeken dus, echt wel een rode draad doorheen het hele boek). Maar het kind Jonathan, wraakzuchtig en zonder remmingen, blijft altijd als een dreiging op de achtergrond aanwezig.

Tammy is een schrijfster wiens verhalen steeds afgewezen worden door de uitgevers en die buiten het werk dat ze doet om haar brood te verdienen een bescheiden successje kent op een website waar amateur-schrijvers hun werk kunnen publiceren. Zij worstelt met haar gevoelens, is geschokt door de heftige reacties die haar verhaal teweegbrengt, en zal er door in levensgevaar komen. Zij houdt van open eindes en kan niet begrijpen dat vele mensen juist een afgerond geheel willen hebben, zonder openstaande vragen of losse eindjes.
Daar komt dan op een bepaald ogenblik een lawine aan negatieve kritiek bij als haar rol (of liever, die van haar verhaal De val) duidelijk wordt als achtergrond bij moordenaar Jonathan. Als dat tot bedreigingen leidt, zoekt zij rust op Kreta (Griekenland) waar de slotscène zich zal afspelen. Ze probeert het juiste (goede) te doen ook al groeit het besef dat dat onmogelijk voor iedereen kan.
De locatie heeft niet zoveel belang voor het verhaal, maar de kleine details in het land met veel water en waar het vaak regent verwijzen toch wel naar Nederland. Kreta is minder noodzakelijk, elke zuiderse bestemming, eenzaam en afgelegen tijdens de winter en met een taalbarrière zou ook kunnen voldoen. Het voordeel van Kreta is dat elke Nederlander en Vlaming zich daar onmiddellijk veel kan bij voorstellen zodat de schrijver het wat makkelijker heeft.
De timing is door het vele gebuik van mobilele telefoons enkel in de laatste jaren mogelijk. Vooral het eerste deel is heel erg woke en die hype is niet zo lang geleden ontstaan en is ondertussen grotendeels voorbij. Dus ook weer recent.
De zware psychologische ondertoon duidt op een milieu dat daar veel mee bezig is, dus kantoormensen, lager kader en in het algemeen intelligentsia zoals bibliothecarissen en mensen die veel lezen. (altijd weer die boeken).
Alles past goed bij mekaar en dat komt overeen met de vermoedelijke doelgroep van deze psyhologische thriller.

In deel 1 zijn er een aantal dilemma's van de karakters die een zekere spanning oproepen (onnodig zoals veel later zal blijken). Kan het huwelijk standhouden zonder kinderen en later met een kind met handicap, de spanning met de schoonfamilie van Wanda en expliciet de invloed van Vincent (die wel een speciale vermelding zal verdienen).
Het zoontje negeert de vermaningen van zijn ouders en brengt zichzelf meermaals in gevaar - wat toch een redelijk duideijk hint is op de latere afloop van dit deel.
Natuurlijk, het dieptepunt is de val (zie titel) van het kind. En dan blijft de lezer met een heleboel vragen en spanning zitten.
Het begin van deel 2 is een anti-climax en we krijgen een soort spanning-reset naar basis 0. De moord op Wanda en het onderzoek laten de spanning langzaam terug oplopen. Maar vooral het dagboek komt nogal langdradig over, zelfs vervelend. Opnieuw zal pas later blijker hoe belangrijk het wel is bij de uiteindelijke oplossing. Op het einde krijgen we dan plots enkele revelaties die alles op zijn kop zetten, waarbij de grootste natuurlijk dat deel 1 maar een fictief verhaaltje is en geen deel uitmaakt van de eigenlijke plot van het boek. Nu ja, beter krijg ik het niet verwoord, het is echt ingewikkeld.
De persoon van Tammy Davidson wordt opgevoerd en er wordt een link gelegd voor een dodelijke race tegen de tijd tussen Tammy, Cees en Jonathan.
En die race vormt deel 3. Hier neemt de spanning gestadig toe, al dwingt de schrijver de geest van de lezer toch ook al bij voorbaat in een bepaalde richting. Hier is geen sprake van een open einde en dat voel je goed aan.

Het is huiveringwekkend beeldend geschreven.
De karakters uit deel 1 blijken bedacht door een karakter dat zelf uit de koker van Luc Passchier komt. Beide persoonlijkheden van schizofreen Jonathan komen levensecht aan het woord. Diens dagboeken lijken echt en zijn totaal verschillend van de rest van het boek. We zien echt de wereld door het personage dat op een bepaald ogenblik de protagonist is en die zijn volkomen tegengesteld aan mekaar maar atlijd geloofwaardig. En toch is het een vlak verhaal in de zin dat het zich voor een heel groot deel in de hoofden van de karakters afspeelt en heel moeilijk op een spannende manier zou te verfilmen zijn.

Te veel en te zware pscyhologie ligt me niet echt, evenmin als het wokeisme en deugdpronken uit het eerste deel.
Met speurder Cees kon ik wel meeleven (hij is van mijn leeftijd) al zou ik de laatste cruciale beslissing anders genomen hebben. Het is goed afgelopen en alle bewondering voor zijn durf.
De schrijver besteedt heel veel tijd en moeite aan Jonathan en is verdacht goed in het beschrijven van beide persoonlijkheden en het fingeren van het dagboek. Creepy.
Ik zie het boek eerder opduiken in literaire rubrieken waar het kan kapot geanalyseerd worden op stijl en complexiteit.
Ik heb het zonder moeite uitgelezen en met spanning mee naar het einde toegeleefdt, maar ik zie me het niet opnieuw lezen, daarvoor spreekt het me toch niet genoeg aan.

Hoe de schrijver me met het eerste deel voor het lapje hield zal me bijblijven. Zijn naam zal voor altijd een rood lampje doen branden.