Schuld en boete (Oek de Jong, Zwarte Schuur)

Zwarte Schuur thematiseert hoe een toevallige gebeurtenis je leven kan tekenen. Maris, de hoofdpersoon van het boek en gevierd kunstenaar, heeft in zijn jonge jaren per ongeluk een prille geliefde gedood. Hij heeft boete gedaan voor zijn misdaad maar de gebeurtenis verder geheimgehouden voor de meeste mensen. Hij wilde opnieuw beginnen en vertrekt naar de Verenigde staten, het land waar je je eigen leven los van je levensgeschiedenis en achtergrond vorm kunt geven. Als het geheim later toch uitkomt is hij bang verstoten te worden door zijn omgeving. Hij vindt dat hij zich niet kan verantwoorden voor iemand die hij nu niet meer is. Maar hij is natuurlijk tegelijkertijd nog steeds de dader die hij ooit was. Daarmee gaat dit boek over de onmogelijkheid aan je geschiedenis te ontkomen. Dat geldt niet alleen voor de persoon met wie iets gebeurt, maar ook voor de anderen in zijn omgeving die het liefst geen deelgenoot van zijn geheim hadden willen worden: “Er verschuift opeens zoveel” (100). Een ingrijpende gebeurtenis veroorzaakt niet alleen een trauma in psychologische zin, maar verschuift tegelijkertijd de zin van de wereld om je heen, en daarmee de geschiedenis, de waarheid en het goede. Het verhaal beschrijft helaas alleen de subjectieve kant van de gebeurtenis en hoe die vormgeeft aan je leven, maar daar kunnen we toch wat van leren.
Hoewel je namelijk van voor tot achter door gebeurtenissen wordt bepaald, verandert de betekenis van die gebeurtenissen in de loop van de geschiedenis en onttrekt die betekenis zich aan je grip. Zo weet Maris dat hij het meisje ruw achteroverduwde omdat zij hem vernederde, zonder de intentie haar de dood in te jagen, en is hij tegelijkertijd bang dat het toch anders is gegaan: “Twijfel, waar hij lange tijd niet mee te maken had gehad, herleefde. Het verhaal dat hij had verteld, was misschien niet het ware verhaal. Als hij nu sprak, onder invloed van de drank, zou hij misschien iets anders vertellen dan hij altijd had verteld, aan anderen en vooral aan zichzelf. Hij kon zich verspreken. Er kon iets anders tevoorschijn komen nu hij zo aangeschoten was. Bij zijn schuldgevoel voegde zich de angst, de angst dat het niet waar was wat hij had verteld” (276). Doordat de betekenis van het gebeurde zich onttrekt aan zijn grip en altijd achteraf onwaar kan blijken te zijn, is zijn boetedoening ook altijd ontoereikend. Aan de hand van het altaarstuk van Grünewald laat de Jong zien dat de aanvaarding van je schuld nodig is voordat je opnieuw kunt beginnen, en dat gebeurt dan ook in het vervolg van het verhaal.
Maar je zou de kruisiging van Jezus ook anders kunnen begrijpen. Het is niet zo dat Jezus boete doet voor al onze zonden in plaats van onszelf, maar Jezus is de enige die boete kan doen voor onze menselijke zonden. Als de betekenis van de gebeurtenis aan verandering onderhevig is en onze boetedoening daardoor altijd ontoereikend is, dan is alleen de boetedoening voor alle mogelijke zonden, die alleen door Jezus gedragen kan worden, toereikend. Maar als alleen Jezus in eigenlijke zin boete kan doen, dan is de opstanding en het opnieuw geboren worden ook alleen aan hem voorbehouden, en blijven wij stervelingen krioelen in onze ontoereikende pogingen om rekenschap af te leggen.
-
(meer blogs over literatuur: https://vincentblok.wordpress.com/)