Melkboek - Anna Burns

Melkboer is een bijzonder boek over het (over)leven in het politiek verdeelde Noord-Ierland van de jaren zeventig, gezien door de ogen van middelstezus. Ze groeit samen met haar broers en zussen op bij een depressieve vader en een moeder die zich met hand en tand vasthoudt aan ‘hoe het hoort’, om als gezin maar niet op te vallen binnen de traditionele gemeenschap waarin ze wonen.
Middelstezus voelt aan alle kanten dat er geen ruimte is voor haar eigen ideeën en sluit zich emotioneel af voor de mensen om haar heen, zelfs voor soortvanverkering, haar vriend die ze niet aan haar moeder wil voorstellen om te voorkomen dat ze tot een huwelijk met hem gedwongen wordt. Ze leidt een zo onopvallend mogelijk leven, tot de dag dat Melkboer in haar leven komt: een oudere, getrouwde man met een beruchte reputatie. Melkboer begint middelstezus te stalken en zet daarmee gebeurtenissen in gang die niet alleen het leven van middelstezus, maar ook die van haar familie en de hele gemeenschap op zijn kop zetten.

Dit boek vereist de nodige concentratie omdat niemand, behalve Melkboer, bij zijn of haar naam wordt genoemd. Dit leest wat ongemakkelijk. Bovendien wordt het verhaal alleen verteld door middelstezus, waardoor je niet anders kan dan meegaan in haar gedachtegang, haar neiging tot eindeloos associëren en haar doorlopende twijfel over bijna elk onderwerp wat er wordt aangestipt. Vooral in de eerste drie hoofdstukken roept dat een gevoel van ongeduld op. Je wilt als lezer weten waar het naar toe gaat en òf het wel ergens naar toe gaat. In combinatie met lange zinnen die soms een halve pagina beslaan en weinig alinea’s geeft dat amper adempauze, terwijl dat juist nodig is om je af en toe te onttrekken aan de spraakwaterval van middelstezus.
Pas halverwege hoofdstuk vier beginnen er dingen te gebeuren; in dat hoofdstuk licht middelstezus oudstevriendin in over het stalken door Melkboer en wordt zij zich er voor het eerst van bewust dat ze, door zich te onttrekken aan de gemeenschap, juist degene is geworden op wie alle aandacht gericht is. “Het begon tot me door te dringen hoe angstaanjagend het was om niet verdoofd door het leven te gaan, maar bewust te zijn, om de feiten op een rijtje te hebben, feiten hoog te houden, aanwezig te zijn, volwassen”, zegt ze zelf hierover.
Vanaf dat moment wordt het verhaal echt interessant en beginnen er veranderingen plaats te vinden in de manier waarop middelstezus het leven tegemoet treedt, waardoor het lange wachten op wat vaart in het verhaal eindelijk wordt beloond. Vervolgens krijg je ook oog voor de humor die de auteur tot haar beschikking heeft en hoe ze dat inzet om de dramatische gebeurtenissen van luchtigheid te voorzien. Een voorbeeld hiervan is het voorval in een bar, waar zwaar bewapende mannen binnenvallen die door geen enkele bezoeker serieus worden genomen. Iedereen wordt echter doodsbang als pillengriet, een gestoorde buurtbewoner, de bar betreedt.

Misschien is Melkboer zo’n boek dat je meerdere keren moet lezen om de kracht ervan goed te laten doordringen. Anna Burns kan absoluut schrijven; ze schept een wereld die je luid en duidelijk voor je ziet, maar kauwt niet alles voor. Zo gaat ze ervan uit dat de lezer het nodige weet over de geschiedenis van Ierland. Voor de lezer die daar niet of nauwelijks bekend mee is, vormt dat een extra belemmering om een beetje vlot door te lezen.
De onderwerpen die in Melkboer worden aangesneden zijn boeiend en geven stof tot nadenken. Qua leesbaarheid zou dit boek echter makkelijker te verteren zijn met meer vaart en minder uitweidingen in de eerste helft van het boek. Het zou namelijk zonde zijn als iemand het lezen halverwege opgeeft, terwijl in de tweede helft duidelijk wordt wat de auteur qua talent in huis heeft. Ik geef Melkboer daarom drie sterren.

Carlita van Rossum