Als je onzichtbaar bent, kan je niets gebeuren

De eerste versie van “Wees onzichtbaar” bevatte 1200 pagina’s. Werktitel was “Bijlmerjaren”. In overleg met uitgever Laurens Ubbink werd de oorspronkelijke omvang gehalveerd tot nog steeds een kloeke 600 pagina’s. En de nieuwe titel doet het verhaal inderdaad meer recht.
“Wees onzichtbaar” is het verhaal van de Zaza (een Iraans volk uit Oost-Turkije) Metin. Op vijfjarige leeftijd arriveert hij samen met zijn zusje en moeder in Nederland. Vader heeft een woning gevonden in de flat Fleerde in de Bijlmer. Die vader speelt door het gehele boek een belangrijke rol. Hij is de huistiran, een egoïstische klootzak die hun bijstandsuitkering vergokt en verdrinkt. Moeder probeert het gezin draaiende te houden. De woning is niet veel meer dan het onderkomen van een dakloze: matrassen op de vloer, geen gordijnen voor de ramen, een door en door versleten bank. Als hij thuis is, legt vader beslag op die bank. Liggend leest hij communistische literatuur en werken van Russische schrijvers uit de negentiende eeuw. Zijn persoonlijk falen in West-Europa is de schuld van alles en iedereen, behalve van hem zelf natuurlijk.
Metin doet het goed op de lagere school. Op basis van de cito-toets is een vwo-advies gerechtvaardigd, al denkt zijn onderwijzer daar anders over. De dominantie van vader komt nu eens van pas: hij weet Metin toch op het vwo geplaatst te krijgen. Op Scholengemeenschap Reigersbos (SGR) wordt de jongen echter gepest en getreiterd. Vanaf het begin wordt hij ‘de schoonmaker’ genoemd. Vooral onder Dino, een klasgenoot met psychopathische trekken, heeft hij het zwaar te verduren. Totdat een nieuwe leerling aan hun klas wordt toegevoegd, Kaya. Ook hij is van Turkse komaf. Zijn soevereine houding wordt al snel een beschermend schild voor de bange Metin. Ze worden vrienden. Het kan niet uitblijven: de nieuwe situatie leidt tot een explosie en alle donkere krachten uit de Bijlmeer worden onderdeel van de strijd.
“Wees onzichtbaar” is een coming of age roman met ‘afwijzing’ als belangrijk thema. Metin wordt afgewezen door zijn vader, door zijn klasgenoten, door de maatschappij. Schaamte speelt een grote rol. Terwijl zijn klasgenoten merkkleding en Nikes dragen, loopt Metin rond in goedkoop textiel en verplaatst hij zich op O’Hara’s van de Bristol, twee paar schoenen voor twintig gulden. Vader heeft het gezin nodig als opvangnet, als omgeving waarin hij nog iets van zijn trots kan etaleren: thuis is híj de baas. Moeder emancipeert in tegenstelling tot vader. Maar ze heeft haar man nodig als beschermer in de gevaarlijke omgeving die de Bijlmer in de jaren tachtig en negentig was. Daarnaast probeert zij voor hun omgeving de schone schijn op te houden. Er zijn echter grenzen. Als zij carrière maakt in het AMC, wordt zij mondiger totdat het onvermijdelijke moment aanbreekt waarop zij genoeg heeft van haar echtgenoot. Ook Metin komt in opstand tegen zijn vader. Hij studeert inmiddels net als zijn oudere zusje aan de universiteit.
“Bijlmerjaren” zou prima passen als titel voor deze roman. “Wees onzichtbaar” raakt echter de kern: Metin probeert onzichtbaar te blijven voor zijn vader, voor zijn klasgenoten, voor het gespuis in de Bijlmer. Alleen als je onzichtbaar bent, kan je niets gebeuren. En juist dat milieu weet Murat Isik uitstekend zichtbaar te maken.