Onevenwichtig schotschrift

Over de symbolische relatie die de schrijfster heeft met de twee mannen uit de titel: Ayatollah Komeini en Markies de Sade. Abnousse Shalmani schetst met een bitter ironische toon haar vormende momenten. Opgroeien als meisje tijdens de Iraanse Revolutie (1977-1979), toen 'de in zwart & wit geklede oude man' (Khomeini) fatwa's uitriep over Iran en het islamiseren gevolgen had voor het straatbeeld. Over hoe zij als achtjarige haar kleding afwierp om 'baardmannen' en 'zwartrokken' (lees: de starre uitdragers van het islamitische regime) te provoceren. Vooral de 'zwartrokken' moeten het ontgelden, want die waren - volgens de auteur- valser in het opleggen van fatsoensnormen: hun starende blikken oordeelden harder en er klonk vaker roddel en achterklap uit hun monden.

De sterkste passages in de roman zijn beklemmende beschrijvingen van hoe Abnousse Shalmani terugkijkt op haar jeugd in Iran. Ze kijkt terug naar haar jongere ik met een mengeling van trots om haar onverzettelijkheid en bitterheid omdat ze meer wil zijn dan een politieke vluchtelinge: een sterke vrijgevochten vrouw, een Française. Hoe anders dan met Khomeini is haar relatie namelijk met de andere man uit de titel: Marquis de Sade. Eerlijk gezegd heb ik zelf niks met de figuur, behalve dan dat ik na ooit een fragment gezien te hebben uit ‘Salò’ (1975) van Pier Paolo Pasolini, die bewuste verfilming in ieder geval oversla.Toch weet Shalmani ook bij mij enigszins het vuur te ontsteken voor haar passie naar de libertijnse literatuur in het algemeen en de oersadist in het bijzonder. Over hoe zij vrijheid, gelijkheid en broederschap weerspiegeld ziet in de Franse verlichtingsidealen, die in haar ogen diametraal staan tegenover de beklemmende ideologie van de politieke islam.

'Khomeiny, Sade et Moi' (2014) slaat de plank voor mij mis in hoe het meer dan alleen een verwordingsgeschiedenis poogt te zijn, het is ook een enigszins boude politieke en culturele analyse van ontwikkelingen in het hedendaagse Frankrijk. Haar ongezouten en ongefilterde tirade tegen 'baardmannen' en 'zwartrokken' is sympathiek als ze daarmee het proces beschrijft om zelf los te komen van de gedwongen islam uit haar jeugd, maar het wordt irritant als ze dezelfde gechargeerde terminologie loslaat op migranten uit andere moslimlanden. Niet op hun ras of etniciteit (dat nuanceert ze gelukkig wel) maar de islamitische geloofspraktijk blijft ze torpederen met eigen (voor-) oordelen en heilige huisjes. In een nare passage stelt ze een goedkope gemeenplaats dat ze elke vrouw die vrijwillig voor een hoofddoek kiest, niet meer serieus kan nemen omdat die zichzelf buitenspel zetten door hun verhullende kleding.

Daarnaast blijken de typeringen als 'baardman' en 'zwartrok' breed inzetbaar, want alles en iedereen die niet kiest voor wat zij ziet als Franse waarden, zoals het libertijnse gedachtegoed waaraan Abnousse zich steeds zelf spiegelt, is er eigenlijk ook één van. Of het gaat om extreemlinks, om extreemrechts, om feministen, om de intellectuele elite of eigenlijk om iedereen die niet redeneert zoals Shalmani dat zelf doet. Het onevenwichtige in haar gekozen terminologie zwakt uiteindelijk de kern van een betoog af dat meer diepte had verdiend: er is overal seksisme te overwinnen, ook in het Frankrijk waar ze met trots een onderdeel van mag zijn. Daarmee wordt de roman veel schieten in de rondte met passages die soms vlijmscherp hun doel raken, maar die vaak belerend voelen. De invloed van de islam uit haar jeugd mag Abnousse Shalmani dan verworpen hebben, maar geloven doet ze nog volop, namelijk in een conservatief idee van één Frankrijk dat een samenhangend geheel zou moeten zijn op basis van háár waarden.