Als jullie er niet waren, kon ik in vrede leven

De Reiziger van Ulrich Alexander Boschwitz vertelt het verhaal van de Joodse ondernemer Otto Silbermann die in het Berlijn van 1938 zijn huis uit moet vluchten. Het is de dag na de Kristallnacht en de jacht op Joden is in volle gang. Doelloos loopt hij door de straten van Berlijn. Hij heeft net zijn zakenpartner Becker met zijn kapitaal naar Hamburg gestuurd. Omdat hij niet weet waar hij naar toe moet, besluit Otto Silbermann Becker achterna te reizen en zijn geld te gaan halen. In Hamburg is Becker met twee nazi’s aan het drinken en zijn houding naar Silbermann is zeer vijandig. Otto krijgt slechts de helft van het geld waar hij recht op heeft, 40.000 Duitse marken, voor die tijd een enorme soms geld.

Otto zit als een rat in de val. Waar kan Otto als Jood naar toe. Niemand wil ook met hem te maken hebben, omdat ze allemaal bang zijn om in de problemen te komen. Zijn vrouw is naar haar broer gevlucht en die wil niet dat Otto daar naar toe komt. Otto ziet er niet uit als een Jood, maar hij is het wel. Otto is ook te onrustig om intrek te nemen in een hotel. Opgejaagd trekt hij daarom met de trein door Duitsland, dan naar Aken, dan weer naar Berlijn, dan naar Dortmund. Onderweg ontmoet hij mensen van allerlei pluimage. Hij is zelfs een keer gefascineerd door een vrouw die hij daarna ook nog achterna reist. Een keer doet hij een poging het land te ontvluchten, maar Belgische veldwachters sturen hem terug.

Wat een keuze van de schrijver om het boek te schrijven alleen vanuit het perspectief van Otto. We reizen met Otto mee en ontmoeten met hem allerlei mensen met allemaal hun eigen ideeën over Joden, de situatie in Duitsland. Als lezer beleven we met Otto zijn innerlijke worsteling met zijn identiteit. Van de ontkenning: ze noemen me Joods, maar ik ben het niet, want ik gedraag me als Duitser. Tot hij zich realiseert: omdat ik Jood ben, ben ik ineens in de problemen, dat had ik dat eerder moeten beseffen. Dan de Judas’ kus: hij gaat tegen een andere Jood tekeer 'je compromitteert me'. Tot hij zich afzet tegen zijn mede-Joden en schreeuwt 'weg met de Joden'.

Ulrich Alexander Boschwitz is nog maar 23 jaar als hij dit boek schrijft. Al in 1935 is hij uit Duitsland gevlucht en in 1938 verschijnt het boek. Ongelooflijk knap wat hij heeft neergezet en hoe hij in het hoofd van deze bijna 60-jarige man is gekropen; in korte zinnen met een soms ook wat kinderlijke logica. ‘Er zitten allemaal Joden in de trein, dacht Silberman. Daardoor lopen we allemaal gevaar. Dat heb ik trouwens allemaal aan jullie Joden te danken. Als jullie er niet waren, kon ik in vrede leven. Maar omdat jullie er zijn, word ik als een pechvogel beschouwd.’