Onderdompeling in totale complexiteit

Ik ga er niet omheen draaien: Faulkner was een genie, en Absalom, Absalom! is een kolossaal meesterwerk, een overrompelend boek van de 'buitencategorie' waar ik eigenlijk zes sterren aan zou willen geven. Jaren geleden heb ik het in het Engels gelezen, maar nu is het op grandioze wijze vertaald (en van een mooi en verhelderend nawoord voorzien) door Bartho Kriek. In vertaling kwam dit schitterende boek nog beter bij mij binnen dan toen ik het de eerste keer las. Faulkner is nagevolgd door Marquez, maar Faulkner is duisterder, intenser en naar mijn mening (hoezeer ik ook Marquez bewonder) genialer. Faulkner is ook ongelofelijk moeilijk te lezen: de stijl, intensiteit en onnavolgbaar ingewikkelde structuur van Absalom, Absalom! vereist voortdurende concentratie en overgave. Maar als je dat op kunt brengen, dan geeft Absalom, Absalom! ook een zeldzaam leesgenot.

Het verhaal zelf is een complexe verknoping van meerdere ijzingwekkende tragedies, allemaal doordesemd van woede, haat, blinde eerzucht, redeloos verlangen en ondraaglijke wanhoop. De politieke chaos in het Zuiden van de VS sleept (na de vernederende nederlaag tegen het Noorden) iedereen mee naar beneden, en in die situatie hebben alle personages ook nog eens te maken met hun PERSOONLIJKE trauma's, emoties en onredelijkheden. Meerdere personages eindigen verteerd door verdriet of razernij jegens hun onredelijke lot, of kwijnen weg door een verterende en nauwelijks te verwoorden schuld die hen volkomen overmeestert. Veel van deze tragedies worden in beweging gezet door Thomas Sutpen, die, in het Amerika van voor en tijdens de grote Burgeroorlog, een enorme plantage wil oprichten en een familie wil stichten met een vooraanstaande positie. Maar aan deze droom gaat hij (en anderen) ten onder. Een ondergang met meerdere, onderling verknoopte oorzaken: de vernietigende Amerikaanse burgeroorlog, de rassenhaat in het Amerikaanse zuiden (negers worden daar consequent 'nikkers' genoemd, blanken met een enkel druppeltje negerbloed in hun aderen worden verstoten), incest, en vooral ook de redeloosheid van Sutpen zelf en zijn nazaten. Die geschiedenis is op zichzelf al intrigerend en meeslepend genoeg. Maar Faulkner maakt hem door de structuur van zijn boek nog vele malen meeslepender. De tragedies worden namelijk niet chronologisch en op directe wijze verteld: ze worden weergegeven via verschillende, elkaar aanvullende en soms tegensprekende verhalen van verschillende personages die allemaal proberen te reconstrueren wat er precies is gebeurd. Dit steeds ook op verbijsterde, soms wanhopige of woedende toon: wat is er IN GODSNAAM precies gebeurd, en WAAROM? Door deze toon worden de tragedies NOG intenser.

Bovendien wordt Absalom, Absalom! enorm spannend door de wijze waarop de ene reconstructie de andere aanvult of tegenspreekt: stukje voor stukje ontstaat daardoor een steeds overrompelender totaalbeeld, waar je als lezer ook stukje voor stukje in wordt meegezogen. Ook zijn al die reconstructies speculatief: het zijn uiterste pogingen om zich voor te stellen wat er precies is gebeurd en waarom, maar ze geven geen definitief uitsluitsel. Maar precies dat geeft ook weer extra dramatisch effect: het onderstreept dat alle tragische geschiedenissen het voorstelbare te boven gaan, te intens en heftig zijn voor woorden, zich niet LATEN reconstrueren. Terwijl tegelijk de drang om dat toch te proberen erg urgent is: de verschillende vertellers geven echt alles om de tragische geschiedenissen te proeven, te horen, te voelen, te ruiken, te doorgronden en voor zich te zien. Want die geschiedenissen zijn ook, op ondoorgrondelijke wijze, deel van HUN wereld en HUN lot. Een op zichzelf al erg intense lappendeken aan tragische geschiedenissen wordt dus extra intens gemaakt door de vorm van het boek. En alsof dat niet genoeg is gebruikt Faulkner ook nog eens een behoorlijk ontregelende stijl die alles NOG intenser en complexer maakt. Pagina's lange zinnen vol redeloze emoties, waarin de syntaxis en interpunctie al even grillig is als de beschreven emoties. Bovendien zinnen vol grillige beeldspraak. Ergens begint b.v. een lange metaforische vergelijking met: 'zoals de krankzinnigheid zelf geen woord kent voor verschrikking of medelijden'. Krankzinnigheid krijgt hier bijna terloops de status van een persoon, een 'wezen' met gedachten: dat onderstreept op m.i. geniale wijze HOE fysiek aanwezig die krankzinnigheid inderdaad is. En even mooi vind ik hoe hier, bijna terloops, benadrukt wordt dat woorden als 'verschrikking' en 'medelijden' tekort schieten in deze krankzinnige tragedies.

Absalom, Absalom! is dus erg complex qua structuur en stijl. Het evoceert daardoor een complexe wereld die je niet rationeel kunt begrijpen, maar die overgave en aandacht vereist. Diverse personages voelen zich genoodzaakt alles uit de kast te halen om zich de onbegrijpelijke geschiedenissen althans ten dele voor te stellen: op vergelijkbare wijze wordt van de lezer gevraagt om zich onder te dompelen in deze onvatbare zee van tragische verhalen en deze althans ten dele te doorgronden. En vooral ook om de wereld aan ongrijpbare emoties mee te voelen, hoe onmogelijk dat in feite ook is. Het zal duidelijk zijn: ik vond dit een grandioos boek en een meeslepende leeservaring. Als ik er wat van bekomen ben zal ik mij gaan overgeven aan "Het geluid en de drift", een andere recente vertaling van een geniale Faulkner-klassieker. Wat een geniaal boek! Wat een geweldige schrijver!