Maffe tragi-komische mythe uit Estland

De mij tot voor kort volkomen onbekende Estlander Andrus Kivirähk schijnt in eigen land helemaal "hot" te zijn. Bovendien was "De man die de taal van de slangen sprak" een bestseller in Frankrijk, en Le monde vond het DE 'summer read' van 2014. Zelf vond ik een tamelijk ongrijpbaar boek, en juist door die ongrijpbaarheid ook een intrigerend en best mooi boek. Soms wel wat ontsierd door overnadrukkelijke clichés en door al te onwaarschijnlijke plotwendingen, maar kniesoor die daarop let.

Het verhaal speelt in een niet met name genoemd land, in de vroege middeleeuwen, en draait o.a. om ene Leemet die een van de laatste woudbewoners is die nog de taal van de slangen spreekt en nog de legende van de eeuwig slapende oerkikker kent. Gaandeweg dit verhaal wordt de mythische woudwereld meer en meer verdrongen door de nieuwe tijd (het opdringende dorp, de oprukkende ridders, het steeds meer terrein winnende Christendom), wat bij Leemet een steeds groeiende en ook uiterst groteske gewelddadigheid oproept maar vooral een alsmaar toenemend besef van zinloosheid, vergeefsheid en onherroepelijke teloorgang. Want zijn wereld gaat onherroepelijk en in totale verloedering ten onder, zoals de wereld die de zijne opslokt ook ten onder zal gaan, en de wereld daarna ook weer, en uiteindelijk rest er weinig anders dan weemoedig koesteren van de oude mythische relieken, hoe futiel die ook zijn.

Het maffe en intrigerende is dan dat dit alles juist NIET uitmondt in een verheerlijking van een verloren mythische wereld. Zeker, de wereld waarin mensen nog de slangentaal konden spreken wordt met smaak beschreven, en heeft zeker de charme die aan veel sprookjes en mythen eigen is. Kivirähk heeft volgens mij ook vast de bedoeling gehad om de SCHOONHEID voelbaar te maken van mythen, dromen en verlangens die in oude culturen dominant waren: de droom om een te zijn met slangen en beren en WEL hun taal te kunnen spreken, het verlangen naar een oerwezen dat je volk beschermt. Zowel die schoonheid als de weemoed omdat al die schoonheid verdwijnt weet Kivirähk overtuigend op te roepen. Maar intrigerend genoeg is dit boek tegelijk ook een TOTALE parodie op dat alles: het is een mythische idylle EN de bespotting daarvan. Ten eerste is de mythische wereld van Leemet in allerlei opzichten de totale omkering van de onze: de slang is in de Bijbel het symbool van het kwaad dat het paradijs bederft, terwijl de paradijselijke wereld van Leemet juist gebaseerd is op de gemeenschappelijke taal van mens en slang. Alleen dat al geeft een absurdistisch-komische tint aan het paradijsje van Leemet. Ten tweede is die paradijselijke wereld van totaal grotesk geweld doordesemd, zo grotesk dat het bijna absurdistisch en Monthy Python achtig aandoet. Leemet en zijn slangenvrienden vermoorden bijvoorbeeld achteloos monniken en ridders, want dat zijn toch maar onderwezens die te stom zijn om de slangentaal te snappen. En bovendien wordt er naarmate het verhaal vordert steeds meer de spot gedreven met elke vorm van geloof, of het nou Christendom is, of het geloof in feeën van oude druïden, of het geloof van Leemets voorouders.

Het is gek maar waar: dit boek laat je dromen om de schoonheid van verloren mythen EN maakt elk geloof belachelijk; het roept weemoed op omdat elke cultuur met al zijn dromen en magie verdwijnt terwijl het tegelijk elke cultuur wegzet als niks meer dan een lachwekkende modegril; het is soms vol van verstilde droeve weemoed en dan ineens weer vol grotesk geweld; dat geweld is dan soms bijna te stuitend voor woorden en tegelijk zo over the top dat het helemaal hilarisch wordt. Maar ook weer aangrijpend, omdat een deel van het geweld niks meer is dan totaal vergeefs verzet tegen "de nieuwe tijd" die nu overwint maar later ook de strijd zal verliezen. Een volkomen ambigu boek dus, met ook een prettig grillig en onvoorspelbaar verhaalverloop. Daar hou ik van, want boeken die mij een ambigu raadsel voorschotelen houden mijn grijze celletjes langer wakker dan een boek dat panklare antwoorden geeft. En mij wakker houden heeft dit boek ruimschoots gedaan: het heeft mij soms ontroerd met zijn weemoed en schoonheid, vaak vermaakt met zijn spot en absurdisme, een enkele keer geërgerd, maar in elk geval wel de hele tijd geboeid.