Een surrealistische Alice in Wonderland?

(Eerder gerecenseerd op Goodreads, februari 2016)
Mijn vijfde Airaatje in korte tijd, en dit was het allervreemdste van allemaal. Kan je nagaan, want Aira is altijd al te maf om na te vertellen door zijn maffe plotwendingen, maar de mafheid is nu zelfs zo groot dat je niet eens meer van 'plot'(en dus ook niet van 'plotwendingen') kan spreken. Het gaat eerder om een uitbarsting van inventieve energie, van voortdurende creatieve improvisatie, van bizarre associatieve verbeelding die van de ene surrealistische inval naar de andere duikelt. Een beetje als Alice in Wonderland, maar dan grilliger. Een soort tomobola van fragmenten uit sprookjes, die geen samenhangend verhaal vormen maar de lezer van de ene naar de andere verbazing leiden. Een soort verbrokkelde caleidoscoop van droombeelden die geen duidelijke figuur vormen, maar de lezer verbazen door hun gefragmenteerde kleurenpracht. Zoiets.

Het begint allemaal vreemd maar overzichtelijk: een schrijver, Cesar Aira (ja, dezelfde), deelt ons mede al een tijdlang een roman te willen schrijven over een naaister en de wind, maar hij is de plot vergeten. Hij filosofeert wat over de aard van het schrijven, en oppert dat niet logica en het geheugen het schrijverschap kenmerken maar dat de kern van literatuur juist bestaat uit vergetelheid en lacunes in logica en geheugen. Meteen nadat hij dat gezegd heeft vliegen de lacunes de lezer om de oren, en gaat alle logica overboord. Ergens zegt hij 'I submit myself to the words before they make sentences, when they still are purely present' De kracht en potentie van het woord, nog voordat het deel uitmaakt van een logische zin, DAAR gaat het hem dus om. In een normaal verhaal volgen metaforen en literaire beelden elkaar op en hangen ze binnen een groter geheel samen, maar bij Aira staan die beelden los van elk logisch verband en glanzen ze ons in hun volle raadselachtige rijkdom tegemoet.

En wat een beelden inderdaad. Een moeder zoekt haar kind in de eindeloze leegte van de Patagonische woestenij. Een bruidsjurk wordt meegenomen door de wind en wordt, al wapperend en zwevend, een onbegrijpelijk beeld van pure schoonheid. Windvlagen en maangetijden doen alles van vorm veranderen, zodat een trucker zijn auto eerst van kleur ziet veranderen en vervolgens ziet hij hem oplossen in de leegte. Een windvlaag die alle Patagonische winden verenigt fluistert liefdevol naar een naaister. Twee kaartspelers spreken een geheim woord uit, beseffen dat het beslissende spel nu gaat beginnen, en laten de wind de kaarten delen. Een vader en een moeder verdwalen in een landschap dat voortdurend van vorm verandert, zoals eerder een kind verdwaalt in een labyrint dat misschien alleen in zijn verbeelding bestaat.

Dat soort raadselachtige flarden schotelt Aira ons voor, 132 bladzijden lang. Elke flard is nog weer raadselachtiger dan de flard ervoor, en aan het eind van het boekje is geen enkel raadsel opgelost. Gelukkig niet. Je kunt dit zonder meer lezen als een soort postmoderne stijloefening: als een demonstratie dat alle orde fictief is en het leven niets meer dan een grillige droom. Maar het is volgens mij vooral een demonstratie van vertelplezier, waarin Aira alle logica opgeeft om zo alle ruimte te geven aan zijn bizarre fantasie. Verhalen dienen bij Aira niet om de wereld te 'beschrijven', maar oms ons te verbazen en te verrukken. Of om ons voor even mee te voeren in de vloeiende en veranderlijke wereld van fantasie en droom. In dit boekje doet hij dat echt prachtig. Op naar mijn zesde en voorlopig laatste Airaatje!