Ophefmakend en veelbelovend naturalistisch debuut

In 1885 publiceerde Arij Prins, onder het pseudoniem A. Cooplandt, de verhalenbundel “Uit het leven”. Deze publicatie leidde er toe dat voor het eerst in Nederland het debat in de (literaire) pers over het naturalisme gevoerd werd aan de hand van een publicatie van eigen bodem. In voorgaande jaren was er al stevig gedebatteerd over het Frans naturalisme zoals dat door Emile Zola en anderen werd gepropageerd. Met “Uit het leven” hadden de voor- en tegenstanders van het naturalisme voor het eerst een Nederlands naturalistisch werk waarover ze stevig konden discussiëren. Het gaat te ver om hier heel dat debat nog eens dunnetjes over te doen of uitgebreid samen te vatten. In feite ging dat debat ook niet over “Uit het leven”, maar over het al dan niet moreel laakbare karakter van het naturalisme tegenover het (literair) idealisme. Of Prins/Cooplandt goede (naturalistische) verhalen had geschreven deed er eigenlijk niet zo heel veel toe in het debat.

De verhalen in “Uit het leven” zijn wel degelijk een stijlbreuk met wat er in voorgaande decennia zoal aan literaire verhalen werd geschreven en ze zijn zonder twijfel naturalistisch. Zo kennen de verhalen geen nadrukkelijk aanwezige alwetende moralistische verteller, ontbreekt een ‘boodschap’ en/of ‘eind goed al goed’, en is de schrijfstijl zonder al te veel tierelantijntjes. Deze drie kenmerken zorgen er voor dat het voor een hedendaagse lezer wel prettig leest. Verder is het opmerkelijk dat van de zeven verhalen er slechts eentje (“Een eenvoudige geschiedenis”) in de betere burgerlijke kringen afspeelt. De andere zes verhalen spelen zich allemaal af in milieus van (land)arbeiders.

De verhalen zijn dus naturalistisch en prettig om te lezen, maar zijn ze ook goed? Deze vraag beantwoord ik met een tot op de dag van vandaag uitgekauwd cliché: het is een veelbelovende naturalistische debuut bundel. Een belofte die Cooplandt/Prins overigens niet helemaal waar maakt. In zijn later werk wordt onder invloed van J-K Huysmans, met wie hij een intensieve correspondentie had, het naturalisme al snel ingeruild voor ‘nieuwe mystiek’. Hiermee is niet gezegd dat de verhalen in “Uit het leven” alleen relevant zijn voor mensen die de geschiedenis van het naturalisme bestuderen, al zijn ze ook weer niet zo goed als de naturalistische verhalen en novellen van bijvoorbeeld Marcellus Emants en Cyriel Buysse.