Commercie of oplichting

De dubbelroman lijmen/het been beschrijft de avonturen van Boorman en zijn bediende Laarmans, die bedrijven afgaan om hen te Lijmen voor medewerking aan een tijdschrift waarin hun bedrijf wordt geprezen. De truc is om hen over te halen een zo groot mogelijke oplage te bestellen, die ze vervolgens zelf maar moeten distribueren, wat natuurlijk nooit lukt. In het tweede gedeelte - het Been - komt Boorman enigszins tot inkeer, omdat hij merkt dat hij mentaal achtervolgd wordt door het leed dat hij heeft veroorzaakt.
Het boek is te lezen als een kritiek op commercie in het algemeen en de reclamewereld in het bijzonder en laat zien hoe dun de lijn is tussen handel en oplichting, als je erop uit bent om ten koste van anderen je geld te verdienen en laat ook zien dat je door dit amorele handelen een soort van mentale schuld opbouwt die je je hele leven zal achtervolgen.
Deze roman heeft een bijzondere vorm. Het is grotendeels een mondelinge vertelling van Laarmans, die aan de ik-persoon zijn herinneringen opdist aan zijn belevenissen met Boorman. Feitelijk betekent dit dat Laarmans net zo mooi praat als Elsschot schrijft.
Ik had moeite om erin te komen, maar ik raakte echt geboeid bij de analyses van bedrijven die Boorman maakte en waaraan hij ontleende of een bedrijf voor hem een prooi zou kunnen zijn. De hebzucht en dwaasheid van de commercie zelf maakte zo'n bedrijf juist ontvankelijk voor zijn praktijken. Daarna ging hij ook daadwerkelijk met Laarmans samen op bezoek bij een aantal bedrijven om deze te lijmen en ik heb echt genoten van deze situatieschetsen; hoe de omgeving zelf en de mensen worden beschreven, bijvoorbeeld van een beddenwinkel en de smederij.
Wel had ik verwacht dat ik in die situatieschetsen meer inzicht zou krijgen in commerciële mechanismen en in de beweegredenen van mensen daarbij, maar het verhaal blijft dan toch nogal aan de oppervlakte en biedt vooral amusement door de licht ironische en absurdistische toon.
Zeker de persoon van Boorman wordt in mijn ogen nogal grotesk en karikaturaal beschreven - door de ogen van Laarmans - en zo nu en dan vind ik het ook moeilijk voorstelbaar dat er mensen zijn die in zijn onzin trappen.
Dit gebrek aan realisme leidt ertoe dat het maatschappelijk thema dat Elsschot aan de kaak wil stellen, mij nauwelijks beroert.
Overigens is het interessant om te zien dat Boorman in die jaren twintig van de vorige eeuw eigenlijk ook al een soort ChatGPT praktiseerde. Hij had een aantal standaardteksten vol met reclame jargon, waaruit hij dan voor een bedrijf - door het wijzigen van een paar woordjes - specifieke brochures opstelde.