Eén leven is niet genoeg om opnieuw te beginnen

Half Leven is de debuutroman van Aya Sabi, en een debuut dat kan tellen.
Het is het verhaal van drie generaties vrouwen. Grootmoeder Fatna groeit op in een Marokkaans dorp, maar komt als jong meisje terecht bij Lalla Touria, waar ze kokkin wordt. Ze maakt er van dichtbij de Marokkaanse onafhankelijkheidsstrijd mee en wordt er verliefd...
Vele jaren later schrijft haar dochter liefdesbrieven vanuit het koude Nederland naar haar lief, die in Marokko achterbleef.
En in de derde generatie zit kleindochter Shams, die geschiedenis heeft gestudeerd en nu echte essays schrijft.

Alle drie de vrouwen hebben wat met taal: "Als vrouw is taal alles wat ik heb", zegt Shams. Aya Sabi heeft de verhalen van deze drie vrouwen knap verweven, en elke vrouw drukt zich ook uit in een andere taal. Fatna kan lezen noch schrijven, en ze praat niet graag, maar in haar hoofd wemelt het van poëtische gedachten: "de zon die ik gisteren uit haar slaap gewassen heb", "mijn handen groeien met de dag, ik draag er een eigen leven in".
De liefdesbrieven van Fatna's dochter zijn prozaïscher, maar geven dan weer schitterende beschrijvingen van het leven van een nieuwkomer, en hoe die dit nieuwe land ervaart. Zo lezen we: "Hier krijgt tijd een andere dimensie, je ziet hoe de wereldbol zich wentelt in een zonnejaar, door grotere en donkerder wolken draait."
Shams heeft duidelijk geleerd om teksten te structureren en argumenten te onderbouwen en haar essaystijl is dus droger, maar de inhoud is dat helemaal niet. In de essays gaat ze op zoek naar wat haar drukt,naar een soort familiegeheim dat door haar aderen stroomt maar waar ze de vinger niet kan op leggen. Zo zegt ze: "Het is dat wat ongezegd blijft, wat zich verschuilt, verborgen wordt gehouden. Dat zet zich in je vast en ik wil mezelf uit mijn verkramping helpen."
Naast de stijl die zich aanpast aan het personage, is ook het lettertype anders. Toch vloeit alles heel natuurlijk in elkaar, op geen enkel moment voelde het gekunsteld aan.

Het boek geeft een goed beeld van Marokko, van tradities, dorpen, recepten en een stukje geschiedenis over de onafhankelijkheidsstrijd, en daarnaast distilleer je uit de brieven ook het heimwee, de moeilijkheden van een gezin om zich aan te passen aan een nieuw land. Ook de essays geven een harde werkelijkheid van hoe ons koloniaal denken nog steeds niet verdwenen is: "Ik zit als een bruine matroesjka met een kaftan gevangen in de orientalistische vertellingen van de witte wereldreiziger, al duizend nachten en één nacht, dat is oneindig veel."

Maar het belangrijkste thema is toch het trauma dat intergenerationeel wordt doorgegeven, en waar elke vrouw opnieuw mee worstelt. Dit brengt veel emotie en een soort onbehagen mee, dat bij het lezen van het boek aan je lijf blijft plakken en dat je nog lang achtervolgt. De titel van deze recensie is dan ook een quote uit het boek: één leven is niet genoeg om opnieuw te beginnen, en we ervaren hoe elke vrouw opnieuw in het trauma verstrikt raakt.