900 pagina's minder was leuk geweest

Kwaadschiks is het zesde deel in de romancyclus De tandeloze tijd. In 1983 verscheen het eerste boek, De slag om de Blauwbrug (Proloog), in datzelfde jaar gevolgd door Vallende ouders (De tandeloze tijd deel 1). Oorspronkelijk wilde A.F.Th. een trilogie schrijven, maar dat is een beetje uit de hand gelopen: na voltooiing van deel 6 omvat de cyclus inmiddels meer dan 5000 pagina’s. Met 1280 pagina’s draagt Kwaadschiks daar stevig aan bij.
Vanaf het begin was ik verknocht aan De tandeloze tijd. Van der Heijden beschreef ‘mijn’ wereld, die van demonstraties tegen de neutronenbom, van krakers, van rellen tijdens de kroning van Beatrix. Oorspronkelijk speelde het verhaal zich af in Nijmeegse studenten- en krakerskringen. Ik studeerde vlakbij in die jaren, in Wageningen. Mijn vriendin woonde in een kraakpand, tijdens het kroningsoproer op 30 april 1980 was ik actief in Amsterdam. Ieder nieuw deel in de cyclus schafte ik direct na verschijning aan, ook nadat ik inmiddels tot ‘de burgerij’ was gaan behoren. Zo ook bij Kwaadschiks.
Het verhaal: Nico Dorlas, succesvol copywriter, heeft last van verlatingsangst. Obsessief klampt hij zich vast aan zijn partner(s). Dorlas lijdt daarnaast aan apneu, waardoor zijn slaapritme continu ernstig ontregeld is. Partner Desy brengt de nachten daarom op zolder door, terwijl Nico met een ingenieus apparaat, voorzien van een masker dat zijn neus afsluit, enkele uurtjes per nacht probeert te slapen. Schrikbarende geluiden brengt hij dan voort. Ook is hij alcoholist, en dat is voorzichtig uitgedrukt. Straalbezopen begaat hij allerlei stommiteiten, waarvan rijden onder invloed wel de minste is. Hij bedreigt een prostituee met een vuurwapen als zij geen erectie bij hem weet op te wekken. Na haar te hebben verkracht, komt hij in aanraking met Ernst Quispel, bekend uit Advocaat van de hanen (De tandeloze tijd deel 4, 1990). Alleen dat optreden van Quispel verbindt Kwaadschiks met de eerdere romans uit de cyclus. Een zeer dun draadje. In die zin voel ik me erin geluisd: als de bewuste advocaat Spong had geheten, was er niets aan het verhaal an sich verloren gegaan, maar had het geen deel uitgemaakt van De tandeloze tijd en was het een op zichzelf staand boek geweest.
Dat Van der Heijden nog weleens kan uitweiden, mag genoegzaam bekend worden verondersteld. Maar om dat zó te overdrijven is een kunst op zich. Nico Dorlas is dus zwaar alcoholverslaafd, op momenten gewelddadig en is als de dood dat mensen hem verlaten. Prima. Maar om meer dan 1000 pagina’s te wijden aan de waanideeën van zo’n flapdrol is echt te veel van het goede. Het is keer op keer variatie op een thema. Bovendien is het verhaal voorspelbaar. Het schuurt als je op zeker moment weet wie de neergeschoten vrouw is (je ziet dat van mijlenver aankomen) en dat dit zo’n 600 pagina’s later pas wordt onthuld. Houd als lezer vanaf het begin de acties van Dorlas eens bij (vergeet niet tijdstip van handeling te noteren). Het is onmogelijk wat Dorlas binnen minder dan twintig uur allemaal flikt. Registreer de alcoholische versnaperingen die hij koopt, (heeft) verstopt en/of nuttigt. Het klopt niet, drank verschijnt en verdwijnt. Bovendien zouden de genuttigde hoeveelheden gegarandeerd tot een acute dood leiden. Van der Heijden heeft een prachtige stijl, maar ietsje minder (een pagina of 900) had wel gekund. Om dit boek uit te lezen heb je al bijna een volledige werkweek nodig… Onbegrijpelijk dat er geen kritische noot is geplaatst door de recensenten van kwaliteitskranten en –bladen, en Kwaadschiks de hemel in werd geprezen.
Afsluitend een positief oordeel: ik heb me nog nooit zo prettig gevoeld na het lezen van de laatste bladzijde (1280).