Hunkeren naar publiek

Op 13 juni was Marjolein Visser te gast bij Donner waar zij met vijf lezers en organisator Hubert van Belois in gesprek ging over haar debuutroman Restmens. Daarin vertelt zij over twee mensen die om verschillende redenen buiten de maatschappij staan. Enerzijds Pim, een geestelijk gehandicapte tiener die dagelijks verslag doet via zijn fictieve radioprogramma PIM FM voor denkbeeldige luisteraars, anderzijds David, een lichamelijk gehandicapte socioloog de week voordat hij zijn veertigste verjaardag onder ogen moet zien. Pims dagen zijn gevuld met aftellen tot hem ‘het geheim’ van De Club (‘Pennenmeester’ Pim, zijn voorzitter-vader en ‘Vieze Voorzitter’ moeder) zal worden onthuld, Davids dagen met het ontwijken van lastige vragen en het afschepen van de paar mensen die hem nog genegenheid proberen te schenken. Zonder het van elkaar te weten, hebben zij een raakvlak in Anneke, een vrijwilligster die beiden begeleidt. Verder lijden beiden aan een identiek gemis: zij hebben geen publiek. Aan het einde van de week kunnen de twee protagonisten onbedoeld niet meer om elkaar heen. Eindelijk vindt ieder van hen een publiek in de vorm van de ander.

Hier volgt een subjectieve impressie van de bijeenkomst. Zowel vraag als antwoord zijn geen letterlijke weergaven.

Het is algemeen bekend dat het welhaast onmogelijk is te debuteren gezien de honderden ongevraagde manuscripten die uitgeverijen jaarlijks ontvangen. Hoe is dat jou gelukt?
“Vanaf mijn jeugd schrijf ik verhalen. Door mijn werk met vluchtelingen en (suïcidale of ongeneeslijk zieke) patiënten had en heb ik een uitlaatklep nodig. Korte verhalen, deelname aan wedstrijden als Write Now. Voor de lange adem, een roman, had ik te weinig zelfvertrouwen. Op zeker moment werd ik zelf ziek en dacht ik: nu ga ik het doen. In die tijd maakte ik een reportage voor de vpro over een vluchteling die zou worden uitgezet. Ik liet me met hem uitzetten. Via het literair agentschap van Wintertuin werd ik benaderd door uitgevers. Redacteur Willemijn Lindhout van uitgeverij Podium raakte me het meest. Zij is erg op de inhoud. Bovendien ben ik niet zo goed in een plot, daarbij heeft zij me geholpen. Niet voor niets heb ik dus voor Uitgeverij Podium gekozen.”

Hoe ben je op je onderwerpkeuze gekomen?
“Ik ben opgegroeid met mensen met een beperking. Mijn hele familie werkt in de zorg. Misschien heb ik daardoor wel een fascinatie ontwikkeld voor mensen die buiten de maatschappij staan. Hoe zij kijken naar de omgeving die hen uitsluit. Al tien jaar schrijf ik columns over Pim. Gezien mijn zware werk met vluchtelingen kon ik zo even ontsnappen uit de werkelijkheid. Schrijven vanuit een kind. Zo lees ik nog steeds het liefst kinderboeken voor het slapengaan. David kwam pas een jaar of twee, drie geleden in beeld. Ik besefte dat ik een tegenhanger nodig had voor Pim. Een cynische kant tegenover de naïeve vrolijkheid.
Buiten dat heb ik ervaring als jonge onderzoeker en begon ik me steeds vaker af te vragen: hoe kijken de (oudere) mensen die ik moet behandelen naar me? Ik heb me geprobeerd in te beelden in hun leven.”

Het lijkt me heerlijk om te schrijven vanuit Pim. “Ik ga daarom nog heel even gillen, luisteraars. Zo hard dat oma in de hemel het ook kan horen. Ik doe dat nu al sinds ze dood is, tien nachten, luisteraars.”
“Dat is ook zo. Het moeilijkste was zijn taalgebruik. Dat mag/moest haperen, maar waar ligt de grens? Heel wat discussies heb ik gevoerd met de persklaarmaker over kromme zinnen. Het blijft een gok in hoeverre ik de juiste balans heb gevonden.” (EW: de aanwezigen vonden dat dit uitstekend gelukt is).

Zeker gezien jouw eigen ervaringen, loop je het gevaar een belerend boek te schrijven. Dat is echter geenszins het geval. Hoe heb je die valkuil ontweken?
“Ik wil een punt maken: deze mensen verdienen ook aandacht van ons, de reguliere maatschappij. Willemijn vertelde me dat ik het leuk moest maken (EW: dat herken je als lezer bij Pim; bij David is dat niet het geval en door die tegenstelling komt een en ander juist sterk naar voren). Het werkt niet als je mensen vertelt hoe jij denkt dat zij zich moeten gedragen.
Ook het open einde heb ik daartoe aangewend. Wat de psycholoog niet lukt, lukt Pim uiteindelijk wel: hij weet David te bereiken, hem te raken.”

Achterin je boek staat een waarschuwing, een verwijzing naar De Luistertelefoon en naar Stichting 113 Zelfmoordpreventie. Dat is niet bepaald motiverend om aan een boek te beginnen.
“Mag ik jullie ook wat vragen? Vond je de overwegingen van David met betrekking tot zelfdoding niet te heftig? Vond je die acceptabel? Uitgever Joost Nijsen vond het verstandig een dergelijke noot toe te voegen. Zelf had ik daar mijn twijfels over, ik wist niet goed wat ik ermee moest.”

Hubert geeft aan dat literatuur zich juist kenmerkt door het feit dat dergelijke zaken, ‘schurende’ situaties, aan bod mogen komen. De waarschuwing achterin Restmens ontkracht de literaire waarde. Iemand merkt op dat hij vaak eerst even achterin het boek kijkt en bij dit boek zoiets had van ‘wil ik dit wel lezen.’ Volstrekt onterecht, want allen sluiten zich aan bij de vier ballen van nrc.
“Misschien moet het er bij een eventuele tweede druk dan toch maar uit.” (lacht)

Je schrijft uit het perspectief van twee mannen. Waarom heb je niet gekozen voor een vrouwelijke protagonist?
“Daar heb ik over getwijfeld. Als je vanuit een vrouwelijk perspectief schrijft, loop je het gevaar zinnen in het verhaal te vlechten die je onlangs zelf hebt gebruikt, persoonlijke gedachten. Daarnaast kon ik vrij over seks schrijven, zat daar geen rem op. Ik, vrouwelijk schrijver, kan dat nooit zelf in praktijk hebben gebracht.”

Tot slot: komt er een vervolg? Ten slotte is er een open einde.
Twee van de aanwezigen zijn vooral geïnteresseerd hoe het nu met één van de protagonisten zal gaan, de anderen kunnen zich ook iets voorstellen bij een vervolg. Zo speelt Restmens zich in acht dagen af. Wil je een psychologische ontwikkeling tonen, dan is er een tijdsspanne van vele jaren nodig.
“Misschien moet het een trilogie worden, ik weet dat nog niet.”

Eén ding is duidelijk: de aanwezigen zullen allen een eventueel vervolg aanschaffen. Donner heeft dankzij Hubert een intieme inhoudelijke ontmoeting verzorgd met een veelbelovende debutant. Alle lof ook voor Uitgeverij Podium dat zij met debutanten, zoals ook Gerda Blees die binnenkort op bezoek komt, de markt durft te verrassen.