Tevergeefs tasten in het duister

In 2017 verscheen Zij kwam uit Marioepol van Natascha Wodin (Fürth, Duitsland 1945) In dit boek ging ze op zoek naar de geschiedenis van haar moeder, die zelfmoord pleegde toen Natascha tien jaar oud was. Ergens in dit duister kan gezien worden als een vervolg, waarin Wodin probeert uit te vinden hoe het zit met de geschiedenis van haar vader. Een stugge, stille man die nooit Duits heeft leren spreken en die na de zelfgekozen dood van zijn vrouw geen raad weet met zijn twee dochters en dit uit in drankzucht en geweld. Beide boeken werden uit het Duits vertaald door Anne Folkertsma. 

Natascha en haar zusje zijn de dochters van een Russische vader en een Oekraïense moeder, ouders die tijdens de Tweede Wereldoorlog al dan niet gedwongen in een Duits werkkamp terecht komen. De meeste ‘OST-Arbeiters’, waartoe zij gerekend worden, keren na de afloop van de oorlog weer naar hun eigen land terug. Maar velen blijven achter in Duitsland als ‘displaced persons’ en worden ondergebracht in kampen waar het niet veel beter is als in de werkkampen waaruit ze bevrijd zijn. 

Natascha brengt het grootste deel van haar jeugd door in een stadje vlakbij Neurenberg. Hier is een speciale wijk gebouwd voor mensen die na de oorlog in Duitsland zijn blijven steken. De wijk, bekend als ‘De Huizen’, zit vol met ontheemden en in het stadje wordt er uiteraard neergekeken op de bewoners. Natascha wordt in haar jeugd veelvuldig gepest en zij krijgt geen aansluiting bij haar Duitse klasgenoten, iets wat zij heel graag wil. 

Als haar moeder overlijdt, brengt haar vader haar en haar zusje onder in een nonnenklooster. Als tenor in een kozakkenkoor geniet hij enige faam en reist hij door heel Europa en een deel van Rusland. Maar vader Nikolaj verliest zijn stem en moet een andere baan gaan zoeken. Wegens geldgebrek moet hij ook zijn dochters weer in huis nemen. Natascha is dan zestien en kan nu helemaal niets goeds meer doen bij haar vader. Uiteindelijk kiest ze ervoor niet meer thuis te wonen, en gaat in plaats daarvan voor een dakloos bestaan. De gruwelijkheden in haar leven beginnen zich op te stapelen. 

De volwassen Natascha begint haar verhaal in 1989, als haar vader na een lang en moeilijk ziekbed is overleden. Ondanks al het leed dat hij haar heeft aangedaan, is zij voor hem blijven zorgen nadat hij na een beroerte door zijn derde vrouw in een bejaardentehuis is gestopt. Vanuit dit punt blikt zij steeds terug naar haar jeugd en jonge jaren, in de hoop ook maar een glimp op te kunnen vangen van het leven van haar vader voordat hij in Duitsland terecht kwam. Maar steeds weer keert ze terug met lege handen. 

‘Zijn zwijgen was voor mij het zwijgen van het universum geworden, dat me tot wanhoop dreef, en tegelijk was ik, terwijl ik aan zijn sterfbed zat, voortdurend bang dat hij op de valreep toch nog zou gaan praten.’ 

Deze vele terugblikken naar het verleden maken het niet een erg toegankelijk, maar wel een heel dapper boek. Aan het einde moet je concluderen dat Wodin bijna niets te weten is gekomen over haar vader, maar heb je wel veel geleerd over de auteur zelf. Hoe zij haar gruwelijke jeugd heeft kunnen overleven is enorm bewonderenswaardig. Zij heeft zich ontwikkeld tot een zeer talentvol schrijver die terecht in 2017 de prijs van de Leipziger Buchmesse ontving en in 2019 ook nog de Hilde Dominprijs voor haar werk over ontheemding. Maar dat zij tevergeefs in het duister blijft tasten rond haar afkomst is intens treurig.