Samen alleen in het puberuniversum

Speelvuur is de debuutroman van Jochem van der Stok. De auteur was een puber tijdens de jaren negentig van de 20e eeuw. Inmiddels is hij docent Bestuurskunde aan de Hogeschool van Amsterdam en vader van drie kinderen.

Opgroeien tijdens de jaren negentig in een kerkelijk dorp als Voorthuizen, in de Gelderse Vallei. Het klinkt bijna idyllisch maar voor Tomas de Ridder is het vooral saai en eenzaam. Ondanks zijn beste vriend Gitte - ook al was ze een meisje - en beste jongensvriend Michiel die net als Tomas in groep 8 zitten. Tomas iets jongere zusje Tamar maakt het viertal compleet. Hun leven lijkt nog vrij van problemen maar schijn bedriegt. Gitte zit in een vervelende situatie thuis en Tomas kampt met denkbeelden en nachtmerries waarin hij zijn vrienden en klasgenoten zo bruut mogelijk martelt. Hij heeft geen idee hoe hij aan die ideeën komt. Eenmaal in de brugklas worden kleine kinderen snel groot. Het leven vult zich met computerspelletjes, stiekem erotische films kijken, gabbermuziek als uit uitlaatklep in het jeugdhonk, vechten op schuurfeesten, onhandige seks op de gekste plekken en ondertussen ook nog uitvogelen wie je bent. Langzaamaan raakt het viertal elkaar kwijt, ieder heeft zo zijn eigen pubergeheimen die niet gedeeld kunnen worden. Opgroeien valt nog niet mee.

‘… en misschien las ik in de lijnen tussen de stenen een aanwijzing, een wenk uit de toekomst, want ineens werd ik overrompeld door een heldere angst dat onze groep van vier werd gedeeld, twee keer in tweeën, zodat we alle vier alleen overbleven.’

De auteur heeft zijn boek opgedeeld in een viertal delen die ieder een gedeelte uit de periode van september 1994 tot september 2000 bestrijken. Het verhaal begint nog vrij onschuldig, het lijkt alsof je een jeugdig avonturenboek leest. Het duurt ook even voor het verhaal echt op gang komt. Het is in het eerste deel nog wat zoeken naar de juiste toon. Vaak dringt dan ook de stem van de auteur zich op: ik-personage Tomas spreekt vaak met woorden die niet bij zijn leeftijd passen en dat maakt het soms wat afstandelijk en ongeloofwaardig.
Maar naarmate het boek vordert komt er meer vaart in en weet van der Stok een goede puberwereld te schetsen waarin andere regels gelden dan in de ‘echte’ wereld. Voor veel lezers zal dit zeker herkenbaar zijn: het wij-tegen-de grote-boze-wereld-gevoel. Je laten meevoeren door puberdrama’s die achteraf eigenlijk niets blijken voor te stellen, leugens die waarheid lijken en waarheid die met leugens beschermd worden. Het komt allemaal voorbij. Tomas en zijn vrienden ondervinden hoe het is om je samen toch eenzaam te voelen en dat ieder voor zich op zijn eigen manier moet uitvogelen wie je bent maar ook hoe die persoon zich ten opzichte van anderen en de hele wereld verhoudt. Thema’s die voor iedereen herkenbaar zullen zijn. De auteur heeft echter wel veel woorden nodig en er komen regelmatig situaties voor die als een herhaling van zetten gezien kunnen worden terwijl de personages helaas niet echt helemaal uitgediept worden. Zo blijven we in het ongewisse of Tomas nu op jongens of op meisjes valt. En wat er precies met Gitte aan de hand is blijft ook onduidelijk. Net zoals wat de auteur nu precies met de titel van het boek bedoelt. Een vage verwijzing naar een gedicht van Komrij is hiervoor niet helemaal bevredigend.
Het gedeelte over het Oudjaar 1999-2000 is nog wel het meest interessantste van het boek. Maar dan zijn we toch al een heel eind op weg. Het is met de gebeurtenissen tijdens het carbid schieten en de oplopende spanning tijdens het erop volgende schuurfeest bijna een climax te noemen. Toch komt het niet helemaal zover. Maar van der Stok geeft wel een herkenbare kijk in het puberbrein en het universum waarin pubers zich blijken te bevinden. En dat is al met al toch knap gedaan.