“De massa wordt niet overtuigd door feiten” – Hannah Arendt

Hannah Arendt blijft de gemoederen bezighouden en zeker haar ‘Banaliteit van het kwaad’ zoals de titel luidde van de eerste druk die in Nederland uitkwam, later werd dit de ondertitel met als hoofdtitel ‘Eichmann in Jeruzalem’. Haar boek is zestig jaar na dato nog springlevend waardoor de bedenkers van ‘Nieuw Licht’ een filosofisch pamfletserie Ian Buruma vroegen om dit werk van haar te herlezen en vanuit de vraag “hoeveel klein kwaad we mogen toestaan om het grote kwaad te weerstaan?’. Wat bij Buruma insloeg als een bliksem en wat mij ook sterk had geraakt waarna ik het boek vervolgens vaak gebruikte bij introductie over mezelf, was het lezen van Harry Mulisch ‘De zaak 40/61’. Ondanks dat veel kinderen opgroeien met het voorlezen, vertellen van verhalen, sprookjes waardoor ze zich bewust worden van het kwaad zien we in de lange geschiedenis die Buruma ook aanhaalt een massaliteit aan moorden, verkrachtingen, folteringen die de vraag die HA sterk stelt hoe zit het ons zelf en dit voelt zeer ongemakkelijk, ook Buruma want zouden wij niet net zo in dezelfde situatie en omstandigheden gehandeld hebben? Herzberg heeft het in zijn boek over Eichmann over een “miezerig klein mannetje”. Iedere schrijver van het proces en van het Neurenberg proces van vijftien jaar daarvoor schrikt van de kleurloosheid, kleinburgerlijkheid, sjofelheid van deze mannen (mannetjes). Zij die Eichmann ten tijde van de oorlog hadden gezien schrokken van de enorme metamorfose van hem van glanzende gepoetste laarzen, perfect passende lange leren uniformjas, de smetteloosheid straalde er vanaf en nu … nietszeggendheid. Stalin ging in de jaren dertig Hitler voor en daar de Joden voor hem ongedierte waren die moesten worden uitgeroeid deed Eichmann domweg zijn plicht, Hitler’s wet schreef het voor. Voor Arendt was dit gewoon banale conformisme en dat hij ondanks ‘Befehl’ van Himmler die zijn hachje probeerde te redden en hem sommeerde te stopen de deportaties, doorging kwam doordat hij dit als verraad aan de Fürhrer zag en natuurlijk hiermee zelf in een goed blaadje bij deze wilde komen. De meeste mensen zijn geen ploerten of hebben plezier in het martelen of verkrachten echter vanachter je bureau, vanuit je kantoor, daar waar je geen zicht hebt op de daadwerkelijke gevolgen van je besluit is een handtekening zo gezet zonder te beseffen hoeveel mensen hierdoor gaan leiden. Buruma ontkomt in zijn pamflet reactie niet aan, ondanks kritische noten, dat Arendt het toch redelijk doorzag “Dat er veel banale mensen om banale redenen hebben meegewerkt aan een van de grootste … misdaad in de geschiedenis”. Buruma zegt in dit boekje wezenlijke dingen zo ook over Staat en Natie.
Wanneer de feiten er niet meer toe doen, wordt alles subjectief en is elke menig evenveel waard en Hitler zoals vele anderen voor en na hem, besefte dit heel goed dat het idee van objectiviteit, van feiten, verdacht moest worden gemaakt.
Dit klein boekje verdient om gelezen te worden daar je hierdoor de boeken van Arendt weer wil lezen en mogelijkerwijs meer inzichten vindt hoeveel klein kwaad je mag toestaan om het grote kwaad te weerstaan? Buruma gaat niet echt in op deze morele kwestie, haalt het rond de Joodse Raad even aan maar blijft verder ver uit de buurt van het geven van enige antwoorden of richting.