SF-roman in Nederlandse setting met originele ideeën

Deze recensie verscheen eerder in Fantastische Vertellingen nr 68.


Al een paar jaar lijkt er een opleving gaande van de SF in het Nederlandse taalgebied. Ik vond echter nog weinig boeken met een grootschalige insteek, gebaseerd op wetenschappelijke speculatie, gecombineerd met een herkenbare Nederlandse (of Vlaamse) achtergrond. Laat nu deze roman van Charles van Wettum - zijn eerste - aan alle drie die punten voldoen! Hoe grootschaliger kun je het hebben dan de ontdekking van een totaal nieuwe wereld, compleet met eigen beschavingen en conflicten?
Met de wetenschappelijke speculatie zit het ook goed, sterker nog, ik wilde dat ik hier zelf aan had gedacht - voor mij altijd een teken dat het met het idee wel snor zit. Gezien ik het wetenschapsnieuws aandachtig volg wist ik dat in het vacuüm voortdurend deeltjes ontstaan en weer verdwijnen - dit wordt het kwantumschuim genoemd. Van Wettum had de briljante ingeving dat wie het ontstaan en verdwijnen van deeltjes kan beïnvloeden, het vacuüm kan programmeren als was het een computer. In het kwantumschuim kruipen dus programma’s rond, zo complex dat ze leven en zich kunnen voortplanten. Denk aan de ‘Game of life’ waarbij op een tweedimensionaal veld het ene hokje wit wordt als van de hokjes eromheen een bepaald aantal wil zijn en waarbij zichzelf replicerende en zich bewegende patronen kunnen ontstaan. En mensen laten vervolgens een quantumcomputer in het schuim programmeren. Het effect is een wereld waarbij ik moest denken aan de TRON-films, met een ecosysteem gebaseerd op programma’s met verschillende functies, maar ook aan ‘Flatland’ met wezens die op een totaal andere manier in elkaar zitten dan wij. Eindeloos fascinerend en tot behoorlijk detailniveau door de auteur uitgedacht. De schaal ervan is ook indrukwekkend!
Vervolgens de Nederlandse achtergrond. ‘Kwantumschuim’ speelt zich af in dezelfde verhaalwereld die Van Wettum gebruikte in zijn detectiveverhalen over ‘Sherlock & Rex - de dokter in het donker’ en in zijn ‘Datazee’-verhalen, gekenmerkt door de koepelsteden (want door klimaatverandering is een deel van Nederland onder water komen te staan), het grote bedrijf Mormon, en de ook al eerder opgedoken psychologe Zwingli. Wellicht was Susan Calvin uit de robotverhalen van Asimov een inspiratiebron, maar waar die koud was, is Zwingli juist expressief, levenslustig en liefhebbend.
Ook goed gerealiseerd zijn de persoonlijkheid van de kunstmatige inteligentie Anoka, die opeens in een meer complexe situatie terecht komt dan waar ze voor getraind is, en de gespannen vriendschap tussen de conflictmijdende Terry (die genderneutraal is en consequent als ‘hen’ wordt aangeduid) en de miskende David, die heel ver gaat om zich te bewijzen. Maar Van Wettum weet ook intelligenties neer te zetten, in het schuim, die heel anders zijn dan mensen. Alles werkt toe naar een spannende ontknoping, waarbij ik door de pagina’s vloog. Ook al bevinden de hoofdpersonen zich niet werkelijk in het kwantumschuim, toch heeft Van Wettum meerdere manieren gevonden om het spannend te houden. Ikzelf ben dan ook heel benieuwd hoe het verhaal verder gaat en hoop over niet al te lange tijd een tweede deel te kunnen lezen. De situatie is zo complex dat ik als lezer niet kan voorspellen waar het allemaal heen gaat!
Kan ik het boek dan zonder kanttekeningen aanbevelen? Helaas niet. Door schrijvers zelf uitgebrachte boeken ontberen soms een degelijke redactie. Dit boek was goed geschreven, zonder spelfouten of storende grammaticale fouten, begrijp me niet verkeerd. Maar bij het herschrijven van de tekst zijn woorden blijven staan die weggehaald hadden moeten worden, zodat ze nu soms twee keer in een zin voorkomen op twee verschillende plekken. Dat stoorde me wel een beetje, maar niet genoeg om me werkelijk uit het verhaal te halen. Hetzelfde geldt voor de opmaak, waarbij soms een kopje onderaan de ene pagina staat en de tekst op de volgende. Als je hier als lezer voor gewaarschuwd bent, kun je waarschijnlijk ongestoord van de inhoud genieten.
Verder hanteert Van Wettum bij het beschrijven van wat er in zijn personages omgaat veel ‘tell’ in plaats van ‘show’. Fijn is dat we dan niet hoeven te raden wat mensen voelen en dat is vooral handig als de personages zich in een simulatie bevinden en elkaar zien als avatar, of waarbij het gaat om personages die programma’s zijn of zijn geworden in het kwantumschuim - zonder lichaam of dezelfde uitingen van emoties als wij. Maar het hield de personages soms ook op een afstand. Bij sommige ingrijpende gebeurtenissen had ik de gevolgen ervan meer willen zien dan alleen beschreven te krijgen wat de persoon in kwestie voelde. Dan had de ernst ervan en de emotionele impact veel meer tot mij kunnen doordringen. Nu bleef ik als lezer wat op afstand, ook bij heftige gebeurtenissen. De auteur koos daarnaast voor een alwetende verteller en we springen nogal eens van personage naar personage. Deze stijl was vroeger meer in gebruik en het citaat op de achtergrond klopt: ‘Hij schrijft als ‘De Groten’ van de jaren zeventig en tachtig.’ Maar die stijl leent zich wat mij betreft meer voor korte verhalen (waarin Van Wettum zonder twijfel excelleert).
Dit is de eerste roman is van deze auteur. Ik weet zeker dat hij nog verder zal groeien en (gezien zijn schrijftempo) nog snel ook! Daarom kijk ik nu al uit naar het volgende werk van zijn hand!