Prachtige genreverhalen met een maatschappijkritische ondertoon

Disclaimer: Ik ken de auteur ondertussen omdat we meerdere malen met elkaar hebben gesproken. Hij heeft ook al enkele malen verhalen van mijn hand geselecteerd voor de Ganymedes-bundels.

9- Ik ben erg blij dat ik deze bundel tegenkwam bij de tweedehandsboekenverkoop van SF Terra op Castlefest. Ik had al eerder een bundel van de auteur gelezen en ken zijn verhalen uit de Ganymedes-bundels, maar hij stond toch niet heel helder op mijn netvlies als SF-schrijver. In mijn optiek toont deze bundel aan dat Van Leeuwenkamp gezien dient te worden als belangrijke Nederlandstalige SF-schrijver. Vooral als stemmen opgaan over de vermeende kloof tussen 'literatuur' en 'genre' zou de naam van Van Leeuwenkamp moeten vallen, en dan met name de titel van deze bundel. Van Leeuwenkamp bedient zich namelijk als een meester van de mogelijkheden van de Nederlandse taal, met tot de verbeelding sprekende vergelijkingen, maar ook messcherpe analyses van de binnenwereld van zijn karakters. Hij kruipt in de huid van zijn hoofdpersonen (die zeker geen helden zijn) en weet hun houding in de wereld trefzeker te schetsen. Neem deze mooie passage uit 'Sonja en de dode boom': 'Zo'n jaar geleden is Henk zich van het proces bewust geworden. Oppervlakkig gezien deed hij nog van alles - wandelen, praten, lezen - maar dieper in hem was het allemaal stil en onbeweeglijk geworden. Een vijvertje waarboven nog wel insecten rondvliegen, met aan de rand nog wat begroeiing, maar onder de oppervlakte alleen maar onbeweeglijke rotting.' De fantastische elementen uit de verhalen hebben meestal ook een metaforisch karakter en helpen de inzichten in de karakters te versterken. Dit zijn verhalen die zijn geworteld in de 'New Wave' van de SF - niet voor niets wordt op de achterflap melding gemaakt van J.G. Ballard, die meende dat het genre niet 'outer space' moest verkennen, maar 'inner space'. Iets wat Van Leeuwenkamp in alle verhalen doet. En net als bij Ballard staat bij hem de vervreemding centraal van de mens in de moderne, onpersoonlijke maatschappij. De karakters zijn hun verbinding met de werkelijkheid kwijtgeraakt en zelfs als hun omstandigheden veranderen blijven ze rondzwerven. Ze zijn murw geslagen door de consumptiemaatschappij, de vernietigingszucht van het kapitalisme, de kleinzieligheid van de Nederlandse grootgruttersmentaliteit. 'Het was de onvermijdelijke ineenstorting waardoor nergens nog geld voor was: niet voor wapens, maar ook niet voor gezondheidszorg of ondersteuning van minderbedeelden, voor natuurbehoud. Alles werd opgeofferd aan productiegroei en concurrentie, ten koste van de mensen zelf, waarvan er toch al teveel waren en die dus gemakkelijk konden worden vervangen.' Het maakt de karakters passief, gevangen in steeds dezelfde patronen, waarbij relaties ook vervallen in voorspelbaarheid. Het gevoel van betekenisloosheid herken ik uit mijn periodes van depressie. Of de karakters reageren met agressie, slaan door - eigenlijk een reactie op de agressie van de maatschappij als zodanig. Niet voor niets zijn veel van de werelden die Paul schept post-apocalyptisch, een Nederland dat verscheurd is geraakt. In een profetisch verhaal noemt hij zelfs de boeren, die met de steden hebben gevochten. Wat dat betreft zijn de verhalen ook twaalf jaar na publicatie nog heel actueel. In sommige verhalen, 'Plasmadromen' bijvoorbeeld, waarin mensen in voetbalstadions een 'gestalt' zijn gaan vormen en in virtuele werkelijkheden zijn onderdompeld, of in 'De zinnen van leven in duisternis' waarin de grenzen tussen wat echt is en wat niet zijn vervaagd, waarschuwt Van Leeuwenkamp voor de gevolgen van 'fake news', entertainment waar alles mogelijk is en de manier waarop mensen zich online anders gedragen dan in et echte leven. Hij is als een roepende in de woestijn, als de held in 'De zinnen van leven in duisternis' knokkend om een betekenisvol leven in stand te houden. Dat alles maakt deze bundel geen sombere aangelegenheid, er zijn veel verhalen met humor, waaronder knipoogjes naar bekende SF- en fantasyauteurs in 'De laatste show' en de in hun schokkendheid hilarische taferelen in 'Een souvenir uit Tweesprong' waarin toeristen een Nederlands dorp aandoen ... Verwacht geen ruimte-avonturen of spannende actie, maar voor wie zich wil onderdompelen in goed geschreven verhalen met een kritische blik op de mens en de moderne tijd is deze bundel absoluut een aanrader.