Overweldigend overlevingsverslag

Van de ruim 2000 gedeporteerde Joden uit Keulen overleefden slechts twee de Tweede Wereldoorlog. Een van die twee is hoofdpersoon Henry / Heinz Adolf Oster. Dat dit gemengde emoties oplevert, geeft Oster weer als hij een 'douchebeurt' in het vernietigingskamp Auschwitz mag overslaan. Hij ervaart dan 'de opluchting van de overlevende en het schuldgevoel van de overlevende'. Dankzij het toegankelijke optekenen door Dexter Ford en de vertaling van Els Franci - Ekeler begrijp je na het lezen van De staljongen van Auschwitz niet alleen de verschrikkingen die Heinz gedurende de Tweede Wereldoorlog meemaakt, maar ook dit gevoel.

Heinz is een Duitse Joodse tiener, die al snel de gevolgen van het nazibeleid van Hitler ervaart. Hij verliest zijn vader en wordt vervolgens verplaatst naar een getto en meerdere concentratiekampen. Al deze persoonlijke gebeurtenissen worden voorzien van authentiek fotomateriaal en soms bizarre details. Die combinatie zorgt voor een heftige leeservaring.

Het boek bevat een verbijsterende inhoud. Te denken valt aan een 'excursie' voor de inwoners van Buchenwald die generaal Eisenhower na de bevrijding organiseert. De burgers kunnen zo zelf bekijken wat zich onder hun ogen heeft afgespeeld. Op de bijbehorende foto zie je net geklede mensen langs stapels lijken lopen. De reeks van dergelijke gebeurtenissen is in dit boek zo lang dat je beseft hoe buitenaards onmenselijk deze periode was. En dan onthult Oster ook nog een geheim dat hij al 65 jaar met zich meedraagt.

De toon van dit autobiografische verhaal maakt extra indruk. De wijze waarop Oster bijvoorbeeld beschrijft hoe zijn vader alles op één moment verliest, maakt het verdriet heel direct voelbaar: 'Toen mijn vader op een dag naar zijn kantoor ging, zat er een nazi-ambtenaar achter zijn bureau. Mijn vader was in één keer alles kwijt. Zijn bankrekeningen waren bevroren en zijn werk was hem afgenomen zonder dat hij enige compensatie kreeg. Er kwam geen rechter of jury aan te pas. Helemaal niets. Hij had geen middelen van bestaan meer en hij kon er niets tegen beginnen.'

In het perspectief zie je soms nog een echte tienerblik terug. Zo vertelt Oster over hoe je binnen een kader van absolute ellende op zoek gaat naar plezier. Hij ontwikkelt samen met vrienden een spel waarbij ze bomfragmenten in elkaar probeerden te passen. Als verteller beschrijft Oster direct daarna met één volwassen observatie de absurditeit van de situatie: 'Onze ouders dachten dat wij niet goed wijs waren. Zij deden al het mogelijk om ons in leven te houden, terwijl hun zonen door de stad zwierven om overblijfselen te zoeken...'

De balans tussen geschiedenis en persoonlijke ervaring is jammer genoeg af en toe zoek. Voor de algemene geschiedenis wordt in dit verhaal relatief weinig leestijd vrijgemaakt. In twee pagina's wandel je bijvoorbeeld met zevenmijlslaarzen door ruim 1500 jaar over de wijze waarop Joden in Duitsland leefden. Het contrast met het persoonlijke verslag is daardoor groot. Voor die historie is zo veel ruimte dat er onnodige herhaling ontstaat. Zo lees je op twee pagina's achter elkaar dezelfde gedachte van de hoofdpersoon: wat moet je beginnen als je alles verloren hebt?

Desondanks zou iedereen de geschiedenis van Henry moeten ontdekken. Het nawoord van zijn vrouw geeft duidelijk aan waarom: 'Naarmate de generatie van de Holocaust-overlevenden krimpt, hebben we behoefte aan mensen zoals u om ons te helpen de indringende getuigenissen uit de eerste hand, zoals die van Henry, te blijven delen.' Helpen is met een boek als dit een overweldigende ervaring.

Wil jij ook meer en leuker lezen? Lees dan dit boek voor de Hebban Reading Challenge van 2024!

Vink er bijvoorbeeld de volgende checklistcategorieën mee af: 'Lees een kwetsbaar boek', 'Lees een waar boek' en 'Lees een beestachtig boek'. Meedoen kan via Hebban.nl/challenge.