Innemend immigratieverhaal

Bijna wekelijks besteden de media met reportages aandacht aan de erbarmelijke omstandigheden waaronder mensen huis en haard verlaten om een betere wereld te bereiken. Solito is ook zo’n verhaal en daarin zijn de Verenigde Staten de ultieme bestemming. De weg ernaartoe is echter allesbehalve fijn.

Die weg begint in El Salvador, waar de ietwat angstige negenjarige José Javier Zamora in maart 1999 eindelijk zijn ouders achterna mag reizen. Deze zijn enkele jaren eerder naar de VS vertrokken. Javier gaat mee met smokkelaars ('Dons', 'Coyotes' en 'Polleros' genoemd) die hem en een groepje van aanvankelijk vijf andere migranten over de grens moeten brengen. De reis duurt lang en is gevaarlijk.

Solito is een autobiografisch boek en dat merk je. Het verhaal leest alsof iemand tegenover je zit en begint te vertellen over zijn levensgeschiedenis zonder te stoppen. Er valt geen pauze en er lijkt nauwelijks sprake van redactionele keuzes. Dit maakt het verhaal aan de ene kant sterk. De beschreven gebeurtenissen komen nog beter binnen omdat ze in één lange stroom verteld worden. Aan de andere kant levert dit soms minder leesplezier op. Vooral in het eerste deel van het boek zitten onnodige details en herhaling die afbreuk doen aan het leesgenot:

'Suikerrietvelden, katoenvelden, gerstvelden, vulkaan, leguaanfokkerijen, sinaasappels, flores de fuego, jacaranda’s, mango’s, citroenen, papaja’s, rozen, meibloemen, mirte, busjes, horchata-verkopers, motortaxi’s, pupuserías, strengen chorizo aan haken, verkopers van gebakken yucca, weer een vulkaan, een blinde bedelaar, een jongen die Chiclets verkoopt, een vuilnisbelt, gieren, nog meer velden, auto’s, maquilishuat-bomen, meubelverkopers. Ik ben nooit verder van huis geweest dan San Salvador. '

Als je echter met 'Chepito' mee op reis gaat, komt er meer vaart in het verhaal. De gebeurtenissen volgen zich in een rap tempo op en de beschreven herhaling is daadwerkelijk een beleefde herhaling. De dagen van wachten waarbij de groep eindeloos televisie kijkt of op bed ligt, zijn geen uitgebreide achtergrondbeschrijvingen meer, maar een realistische weergave van de uitzichtloosheid tijdens de tocht.

De vertaling van Lidwien Biekmann en Koos Mebius laat duidelijk de oorspronkelijkheid van het verhaal zien. Niet alleen tref je als lezer regelmatig Midden-Amerikaanse uitdrukkingen of zinnen aan, ook blijft een andere verteltraditie overeind. De vele herhalende zelfstandig naamwoorden in zinnen zijn bijvoorbeeld opvallend. Hier moet je als lezer mee om kunnen gaan.

Uiteindelijk eindigt het boek met een nawoord van de auteur. Dat nawoord laat zien welke impact een migratietocht op de levens van betrokkenen heeft: niet alleen op dat van wie vlucht, maar ook op dat van de achterblijvers, helpers en lotgenoten. Hoop, wanhoop, verdriet, angst en soms geluk. Alle grote emoties zijn vervlochten in één verhaal.

Zamora's boek voegt wellicht niet veel nieuws toe aan alle bestaande migratieverhalen. Dat maakt het echter juist de moeite waard om te lezen. Alleen als je hele verhalen tot je neemt, kun je beseffen dat er achter iedere reportage zo’n levensgeschiedenis schuilt. En dat de jarenlange gepresenteerde aantallen in het nieuws veel te weinig informatie bieden om weer te geven welke wereld migratie omvat. Die pijnlijke wereld laat dit innemende verhaal je wel zien.