Het kind van de rekening

Dit boek zou verplichte kost moeten zijn voor middelbare scholieren. Niet dat het dat waarschijnlijk ooit wordt. Het beschrijft namelijk geschiedenis, gebeurtenissen en een bevolkingsgroep die Nederland graag nog steeds wil vergeten, liefst ontkennen.

Gelukkig zijn er schrijvers als Adriaan van Dis, Alfred Birney en Reggie Baay. Ze kunnen tot een groep gerekend worden, waar ook auteurs als Marion Bloem, Maria Dermôut, Louis Couperus, Max Havelaar en vele anderen horen. In Angelsaksische landen wordt die literaire traditie soms "Colonial Literature" genoemd.

Maar in Nederland; hoeveel aandacht wordt er hier besteed aan dergelijke literatuur en geschiedenis? Zoals Baay schrijft in de Epiloog:
"... boeken die vrijwel niemand in dit land leest, omdat die geschiedenis, die toch ook hún geschiedenis is, de mensen hier koud laat. ... als je zo nodig 'iets' met Indië of Indonesië moet, waarom schrijf je dan geen kookboek? ... een kookboek met Indische afslankgerechten. ... Dát levert gegarandeerd flinke verkoopcijfers op. Maar met die drieënhalve eeuw gedeelde geschiedenis valt hier geen eer te behalen. ..." (p. 375)

Zijn boek vertelt een stuk van die gedeelde geschiedenis. De gebeurtenissen vanaf ongeveer 1935 tot nu. De verschillende verhaallijnen worden op verschillende manieren verteld; maar zijn prachtig met elkaar verweven.

Er is het recent verleden, waarvan de reis die Baay maakt door Indonesië onderdeel is. Er is het verleden van de Tweede Wereldoorlog in Azië, gevolgd door de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog en Politionele acties, die beschreven worden door de ogen van Baay senior.

Hoofdstuk één begint in Nederland met een vondst van een doos negatieven. Baay reconstrueert zijn familieverleden en de verschrikkingen van oorlogen aan de hand van foto's.

Een ander onderwerp dat dit boek zo belangrijk maakt, is niet zozeer de geschiedenis. Het boek beschrijft ook de effecten van oorlogen, trauma's en PTSD. Het laat perfect zien hoe mensen tot beesten worden, zich beestachtig en bestiaal gedragen. Daar houdt het niet op: de verwoestende effecten beïnvloeden generaties.

Het recentere verleden wordt door Baay ook beschreven aan zijn oudere broer. Er wordt niet alleen verslag gedaan van de reis door Indonesië, maar ook een gedeeld verleden opgehaald. Al gauw vermoedt de lezerdat er iets aan de hand is met deze "beste broer".

Bestebroer is het kind op de foto: het "kind met de Japanse ogen". Wat er precies aan de hand is, wordt pas duidelijk tijdens de laatste honderd pagina's van het verhaal.

Op de achterkant van de paperback staat een citaat van Adriaan van Dis: "Pijnlijk goed. Baay op z'n best." Deze "documentaire roman" is inderdaad ontzettend en pijnlijk goed.

Sommige verschrikkingen zullen door Nederlandse lezers wellicht afgedaan worden als fictie. Maar "Het kind met de Japanse ogen" bevat gebeurtenissen die heel sterk lijken op mijn familieverhalen. Verhalen die familieleden eruit flapten — eens en daarna nooit meer — als het slikken en zwijgen tegenover Hollanders even niet meer op te brengen was.

Geen lichte, ontspannende kost. Nee: een prachtig, ingrijpend boek dat zeer de moeite waard is om te lezen. Ook omdat het ondanks alle verschrikkingen, óók begrip, vriendschap, acceptatie, heling en liefde beschrijft.