Metafictief boek met uniek vertelperspectief, poëtische schrijfstijl en maatschappijkritiek

Deze recensie is oorspronkelijk verschenen op mijn eigen website: https://lisalovestoreadcom.wordpress.com/2025/10/13/grondwerk/

Een naakte molrat, een geheime missie en een gangenstelsel. Deze elementen bevat het romandebuut van Tijl Nuyts: Grondwerk (2025). Eerder schreef hij al twee dichtbundels. Grondwerk is genomineerd voor de Boekenbon Literatuurprijs. Wat gaat deze naakte molrat doen? Hoe ziet haar leven eruit? Wat is het Plan? Dit boek bevat veel mooie dingen, maar toch vond ik het lastig om door te lezen. In deze recensie bespreek ik mijn positieve en minder positieve ervaringen met dit boek.

Allereerst maakte het unieke vertelperspectief (een vrouwelijke naakte molrat) mij zeer nieuwsgierig. Eigenlijk weet ik niks van deze wezens, zelfs in de omschrijving van de homo sapiens voor deze wezens (her)kende ik niet: “zonderlinge zoogdieren die zich gedragen als insecten en zingen als vogels” (2025: p. 25). De schrijfstijl is apart op meerdere manieren. Enerzijds lees je over de molratsamenleving, anderzijds lees je over de mensensamenleving vanuit het perspectief van een molrat, maar wel met de bewoordingen van mensentaal. Bijvoorbeeld bij de uitleg van de koningin: “Ze zou zich tot haar onderdanen wenden met plannen en projecten en wij zouden haar consulteren met al onze vragen, verzoeken en verlangens.” (p. 79). Gekke gewaarwording, want deze molratten voeren zelfs politieke debatten (p. 82). Dit zorgt dus soms wel voor verwarring, maar ook voor verwondering: het spreekt gek genoeg tot verbeelding van de lezer en word je op de eerste pagina’s op het verkeerde been gezet omdat de molrat denkt dat er slangen boven de grond zijn, maar dit blijken later trams te zijn.

Naast het bijzondere perspectief zijn er ook nog andere dingen op te merken over de schrijfstijl. Ten eerste merk je echt dat Nuyts een achtergrond in de poëzie heeft. Uitgebreide beschrijvingen en prachtige woordcombinaties, zoals “[…] struinden nijdige sissende nijlganzen […]” (p. 39) vind je herhaaldelijk in het boek. Een ander detail is de meertaligheid in het boek. Logisch, want het boek speelt zich af in Brussel waar zowel Nederlands als Frans gesproken wordt. Regelmatig kom je Franse zinnetjes en gesprekjes tegen, wat weer bijdraagt aan de (ongeloofwaardige) geloofwaardigheid. Ten derde is dit boek een goed voorbeeld van metafictie. Nuyts speelt op deze toffe manier met de werkelijkheid: “Je werkte aan een boek, zei je. “Een boek over een naakte molrat?” vroeg de opzichter.” (p. 255)

Tot halverwege het boek zijn er twee verhaallijnen; in de ene is de vrouwelijke naakte molrat lekker tunnels aan het graven onder allerlei gebouwen in de mensenwereld en steekt regelmatig haar kop naar buiten om de wereld te verkennen. In de andere verhaallijn ontdek je haar verleden: hoe gaat het eraan toe in een kolonie molratten? Bij deze verhaallijn worden bestaande feiten over molratten uitgelegd op wonderlijke wijze, alsof het een mensenmaatschappij is.

In het licht absurdistische idee om alles vanuit de molrat en over de kolonie te schrijven, ziet Nuyts wel kans om de lezer tot nadenken te zetten. Het verhaal bevat namelijk best veel (verstopte) maatschappijkritiek. Misinformatie, demonstreren, het volbouwen van de aarde, klimaatverandering (‘De droogte bedreigt ons op termijn allemaal.’ p. 113) en oneerlijkheid: “De arbeiders die de graafwerken hadden uitgevoerd kwamen vanuit het zuiden van jouw continent, soms van over zee, vanwaar ze met lege beloftes naar hier waren gehaald om in onbekende grond te komen werken.” (p. 56) Hierdoor krijgt dit verhaal een serieuze ondertoon en diepere laag.

Ondanks al deze positieve zaken (poëtische schrijfstijl, maatschappelijke thema’s die tot nadenken zetten, uniek vertelperspectief) vond ik het best lastig om door dit boek te komen en dat komt vooral doordat ik nieuwsgierigheid bij mezelf miste. Natuurlijk ben je benieuwd naar de gehele uitwerking van de molratmaatschappij, het Plan en de relatie met de vrouw, maar door zoveel stil te staan bij details en beschrijvingen, raakte de auteur mijn aandacht kwijt en vond ik het lastig om het boek weer op te pakken.

Bedankt uitgeverij Atlas Contact voor dit recensie-exemplaar.