In dit huis had de tijd geen plek...

SAL - Xander Jongejan.
In dit huis had de tijd geen plek…
Op de cover van dit boek staat op een zacht gekleurde achtergrond (versleten kleuren?) in mooie strakke letters de titel: SAL met op de L een vogeltje. Een merel? De symbolische betekenis van de ‘Merel’ is dat je liefdevolle zorg aan jezelf mag geven.
Xander Jongejan publiceert naast zijn romans ook poëzie. Dat is in dit werk zeker te merken. Het kenmerkt zich door mooie taal en beeldende, filmische beschrijvingen Dit is zijn derde roman. Hij geeft ze in eigen beheer uit.
Sal is de 103 jarige hoofdpersoon, hij leeft zeer gestructureerd en rustig in zijn eigen woning. De tuin, altijd goed onderhouden, is nu een wild bos van allerlei struiken, overhangend groen en mossen geworden (p.14) .
Minutieus en zeer filmisch met prachtige taal wordt de omgeving van Sal beschreven. Zijn woning, zijn inboedel, zijn tuin, zijn kleding en ook hijzelf, alles is in verval. Hij krijgt een niets verhullende beschrijving:
“…zijn vogelklauw… het dunne vel lag over zijn doodshoofd als een opgedroogde lap papier… zijn kromklauwen van handen… “( p.10-11)
Deze Sal telt minuten, hij noteert het precies in zijn kasboek. Het markeert het traagte-record.
“… tijd maakte hem niet nerveus, hij voelde zich omringd door tijd… de tijd telde hem uit in minuten…” (p 22)
Er zit traagheid in het verhaal doordat de kleine dingen heel lyrisch worden beschreven. Het gaat voor je leven, je ziet het.
“… ik verdwijn niet, ik ben aan het stollen…hoe minder ik doe… hoe meer ik samenval met de tijd… de kunst is om ín de tijd te stollen…”(p.48)
Het contact met de wereld heeft hij tachtig jaar geleden op slot gedraaid. Er is wel ‘buiten’contact door de krant die hij leest en de oude buizenradio waar hij naar luistert. Hij wil grip houden op wat er van die wereld binnen komt.
Zijn structuur bestaat uit één keer per week de thuiszorghulp, die zijn huisje schoonmaakt en één keer per week naar de Indische bovenburen. Daar bestaat de communicatie uit ‘zwijgen’. De buurman tokkelt op zin gitaar en zij kookt onophoudelijk. Toch is zij heel goed in staat door middel van zwijgen te luisteren!
Als iemand uit de buitenwereld te dichtbij komt, kapt hij het af. Zo vraagt hij de thuiszorg dan om vervanging van de hulp… geen vriendschap. Alleen Gennèn laat zich niet wegsturen!
Gennèn is de spontane tegenpool van Sal. Hij is gesloten als een oester en zij vertelt Sal wat ze doet, ze blijft zichzelf. Zij is heel behulpzaam.
Kent de lezer na deze beschrijvingen Sal? Welke strijd voert hij, waarom en waarvoor is hij bang? Na het bezoek van de stamboek-man Peter is zijn leven uit evenwicht. Hij had het zo zorgvuldig opgebouwd. Nu al tachtig jaar en dan ineens… Het dwingende, verstikkende verband van de familie…
Het rustige verhaal krijgt verlevendiging van de dialogen en de interacties, in een stroomversnelling raakt het na het bezoek van de stamboek-man.
Het verhaal ontwikkelt zich naar een indrukwekkend, menselijk einde.
“…Hij kon niet geloven dat hij niet ooit ontdekt zou worden… eens zou iemand de doffe steen van hem afduwen…een van zonlicht verstoken bleke larf zou gezien worden… als ooit iemand die tegel van zijn plek lichtte… blind van het felle licht zou hij vergaan van de plotselinge warmte en het gemis van de koele modder om zich in te verstoppen…” (p.100)
Diep onder de indruk doe ik het boek dicht.
Aan de prachtige poëtische taal lees je de dichter in de auteur af.