“Viktor? Die leeft niet meer”

Viktor, what’s in a name, geniaal (en steengoed) geschreven debuut. Terechte winnaar van de Hebban debuutprijs 2020. De juridische invalshoek over de menselijke maat en de essentie van rechtvaardigheid vond ik prachtig verweven in het verhaal. Hoofdpersoon Judith gaat op zoek naar de geschiedenis van haar familie en spreekt over zichzelf als ‘weeffout’, maar is dat werkelijk zo? En staan zij en haar familie in de schaduw van haar oudoom Viktor: “Een nietsnut, een fantast en een bedrieger, waardeloos voor de volksgemeenschap en de samenleving slechts tot last”? Judith Fanto zoekt in dit verhaal naar bewijzen, verteller Judith onderzoekt die en de schrijfster dient uiteindelijk een aanklacht in tegen elk systeem of persoon die anderen veroordeelt tot uitsluiting op grond van hun bestaansrécht. Ideologische, juridische en religieuze rechtvaardiging is vaak iets heel anders dan universele rechtvaardigheid zoals omschreven staat in artikel 1 van onze grondwet: “Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.” Lamed Vavnik is een begrip uit de Talmoed dat verwijst naar de constante aanwezigheid van 36 bijzondere mensen op aarde, die niet anders kunnen dan deze universele rechtvaardigheid onbewust verwezenlijken.

Judith Fanto heeft voor de oplettende lezer addertjes onder het gras van de veler luchtige dialogen verborgen. Deze addertjes kwam ik onverwachts tegen toen de kern van het verhaal mij letterlijk op mijn grondvesten deed schudden. De kern doet een beroep op je geweten. In hoeverre respecteer jij ieders bestaansrecht? In zoverre zit de lezer zelf in het beklaagdenbankje. Dat de auteur een juriste in hart en nieren is merk je daarom echt aan haar stijl. Via Viktor van begin 1900 en Judith eind 1900 noemt ze het Beest (die nog steeds voet aan de grond heeft in deze wereld) glashard en meedogenloos bij z’n ware naam en bevrijd daardoor tegelijkertijd de onrechtvaardig veroordeelden van enig blaam.

Met veel ironische humor haalt zowel de schrijver als verteller Geertje/Judith flink de bezem door een kast vol skeletten. Ik ben diep onder de indruk en heb een groot ontzag voor het getoonde respect naar de zachtmoedige, rechtvaardige mens toe, die zwakken ten koste van alles vanzelfsprekend beschermt en hulp biedt aan mens en dier in nood. Wat een meesterwerk! Ik beschouw het als een genre overstijgend verhaal, ook al leest het schijnbaar als een spannende zoektocht naar het helder krijgen van identiteit.

Viktor heeft werkelijk bestaan. Postuum spreekt Judith recht. Viktor is een oorlogsheld. Autobiografische elementen zitten vast ook verborgen in de spreekstem van Judith in het boek. Zo is de schrijfster evenzo vernoemd naar haar oma Geertruide van den Heuvel, Judith’s achternaam is ‘van den Berg’. Beiden hebben op vroege leeftijd hun voornaam officieel laten veranderen van Geertje naar Judith. Niet Rosenbaum (stilistisch prachtig toegepast) is de familienaam van de Weens-Joodse familie van de schrijfster maar Fanto. Ik vermoed dat door het toevoegen van deze onzichtbare authentieke elementen haar boek juist snerphard op een positieve manier binnen laat komen en je voortaan heel anders doet kijken naar de destructieve rol van overtuigingen en vooroordelen.