Misleiding

Piet Baete is een Vlaamse thrillerauteur en scenarioschrijver die al de nodige successen op zijn naam heeft staan. Ontmasker de leugenaar is zijn eerste non-fictieboek en behandelt Baetes grote passie: statement analyse. Dit is een methode om uitspraken van mensen tot in detail te analyseren om zo misleiding te detecteren. Hoewel deze methode in principe toe te passen zou zijn op iedere spontane tekst, beperkt Baete zich in dit boek tot toepassing in forensische zaken.

In het boek gaat Baete in op achttien ‘rode vlaggen’, signalen die erop zouden duiden dat de spreker misleidend is. Hoe meer rode vlaggen in een tekst, hoe groter de kans dat diegene liegt of anderszins misleidt. Bij ieder van de vlaggen geeft hij voorbeelden uit echte zaken, sommige reeds opgelost, andere cold cases.

Baete claimt dat statement analyse een zeer effectieve methode is. In 99,9 % van de gevallen zou misleiding correct vastgesteld worden. Dat is een forse claim, waarvoor hij helaas geen bewijs levert (zijn leermeester Peter Hyatt zegt het, maar daar hebben we niet zoveel aan - zijn leermeester Peter Hyatt verkoopt die trainingen immers). Enig speurwerk op internet door enkele lezers uit onze discussiegroep leert helaas dat statement analyse helemaal geen wetenschappelijk bewezen effectieve methode is. En dat is een probleem.

Zou Baete zijn methode namelijk presenteren als een manier om kritisch te luisteren en te weten op welke punten je eens zou moeten doorvragen, dan was nog niet zoveel aan de hand. Zou hij fictieve voorbeelden gebruiken, of voorbeelden waarbij de waarheid reeds is vastgesteld, dan was er ook niets aan de hand.
Maar Baete gebruikt échte (onopgeloste) moordzaken om zijn rode vlaggen te illustreren, waarbij hij betrokkenen verdacht maakt. De ouders van een vermoord kind, de ouders van een vermist kind, de echtgenoot van een vermoorde vrouw, een betrokken rechercheur: allemaal haalt hij ze door de mangel en suggereert dat zij hun geliefde vermoord hebben of anderszins iets te verbergen hebben. En dat alles dus op basis van een onbewezen methode.
Voorbeeld: de moeder van een moordslachtoffer zegt: “wij zijn ook slachtoffer.” Analyse van Baete: hoezo óók slachtoffer, wat is ze dan nog meer, behalve slachtoffer? De voor de hand liggende interpretatie (naast onze dochter zijn ook wij slachtoffer) vindt Baete om onduidelijke redenen minder aannemelijk. Diezelfde moeder zou liegen over een bos paarse anjers in het kantoor van haar dochter, omdat geen enkele vrouw “paarse anjers, synoniem voor de dood, in haar kantoor zou laten staan.” Als de moeder haar dochter “correct” noemt en zegt dat ze geen vijanden had, vraagt Baete zich af waarom ze dat zegt; was die dochter misschien níet correct, dat dit blijkbaar gezegd moet worden? En zo gaat het voort, 200 pagina’s lang vergezochte verdachtmakingen zonder deugdelijk bewijs of onderbouwing. En omdat Baete nergens een concrete claim doet, maar alleen suggesties en mogelijkheden oppert, kun je hem nergens op pakken. Maar dat dit misleidend is, is nog wel het vriendelijkste wat je erover kunt zeggen.

Baete heeft een vlotte pen en schrijft zeer onderhoudend en aanstekelijk. Het is dan ook verleidelijk om zijn rode vlaggen direct toe te passen. Zo is er vlag #7: herhaling. Als iets vaak herhaald wordt, mag er een alarmbel gaan rinkelen. Dus waarom heeft Baete het steeds weer over de FBI - alleen al twee keer op de achterflap? Is dit wellicht helemaal geen door de FBI ontwikkelde methode? Werkt Baete zelf ook helemaal niet voor de FBI? Waarom heeft hij eigenlijk een autoriteitsargument nodig? Ik trek geen conclusie, ik signaleer alleen een rode vlag. Zo werkt deze methode blijkbaar.

Laten we hopen dat Baete zich in de toekomst weer gewoon beperkt tot verhalen waarvan voor iedereen duidelijk is dat hij ze zelf verzonnen heeft. Dat kan hij goed en daar doet hij ten minste niemand kwaad mee.