Lezersrecensie
IJzersterk & hartverscheurend
Percival Everett is een Amerikaans schrijver die zijn sporen in de literatuur ruimschoots verdiend heeft en al veel prijzen in de wacht sleepte. Zijn romans worden gekenmerkt door satire en ironie, waarbij ras en identiteit belangrijke thema’s vormen. ‘James’, past in dat oeuvre.
‘James’ wordt gepresenteerd als een hervertelling van ‘De avonturen van Huckleberry Finn’, de beroemde 19-eeuwse roman van Mark Twain over een jongen die wegloopt voor zijn gewelddadige vader en op zijn vlucht vriendschap sluit met de uit slavernij ontsnapte Jim. Het boek van Everett is echter veel meer dan een simpele hervertelling. Het werpt een heel ander, veel geloofwaardiger en menselijker perspectief op het verhaal en voegt diepgang en reflectie toe waar het origineel dat mist.
Het verhaal volgt de gebeurtenissen uit ‘Huckleberry Finn’, beschreven vanuit het oogpunt van Jim. In de episodes waarin Huck en Jim gescheiden zijn in het originele boek, beschrijft ‘James’ wat Jim overkomt terwijl Huck zijn kolderieke avonturen beleeft. Uiteraard zijn de ervaringen van een zwarte man ten tijde van slavernij heel anders van toon dan een schelmenroman, hoewel zich ook hier de meest absurde situaties voordoen. Deze situaties komen echter voort uit de absurditeit van de slavernij zelf, en als lezer weet je dan ook dat deze waanzin echt heeft plaatsgevonden. Er is geen enkele overdrijving of dramatiek gebruikt of nodig - het effect is huiveringwekkend.
De toon van het boek verschuift met het vorderen van het verhaal. Bij de opening kun je nog lachen om de gebruikte ironie, de verbeterde en meer herkenbare version of events zoals Jim die vertelt: natuurlijk heeft hij heus wel door dat die kinderen zich verstoppen in de bosjes, natuurlijk denkt hij niet echt dat een spook zijn hoed gepakt heeft. Daarmee schetst Everett ook meteen de ware verhouding tussen Huck en Jim. Niet die van een slimme avonturier en een domme, bijgelovige goedzak, maar de meer gelaagde en natuurlijke verhouding tussen een volwassen man en een kind.
De aanvankelijke humor, ironie en lichtheid van toon, nemen af naarmate je verder leest. Het lachen vergaat je terwijl je de vrolijke avonturen van Huck inruilt voor wat Jim tezelfdertijd doormaakt. Steeds verder raakt ‘James’ verwijderd van ‘Huckleberry Finn’. Ook in Jims gemoed vindt gaandeweg een verschuiving plaats, waarbij cynisme en gelatenheid plaatsmaken voor een steeds ongeremdere woede, voor radeloosheid gepaard aan daadkracht. Dit proces wordt door Everett razend knap neergezet: Jim wordt steeds meer James.
Terwijl hij in hoog tempo een spannend verhaal vertelt - ‘James’ is ook een pageturner - onderzoekt Everett tevens de morele mogelijkheden. Hij werpt vragen op: ligt het allemaal misschien toch genuanceerder dan goed en fout? Is er grijs mogelijk tussen zwart en wit? Het antwoord is helder: nee. Er zijn geen goede meesters.
En wat moeten we dan met Mark Twain en zijn ‘Huckleberry Finn’? Dat maakt Everett duidelijk aan de hand van de episode waarin Jim terecht komt bij een groep ‘minstrels’, witte showmannen die zichzelf zwart schminken voor een ‘grappige’ voorstelling waarin ze de draak steken met zwarte mensen. Hoewel de baas van de groep, Emmett, beweert geen voorstander van slavernij te zijn, verwacht hij wel dat Jim aan deze voorstelling meedoet - hij heeft immers voor hem betaald. En dus wordt Jim geschminkt als een witte die zwart geschminkt is, om de absurditeit nog maar eens te benadrukken. De vernederende liedjes die hij moet zingen staan opgetekend in een schrift dat hij steelt om er zijn eigen verhaal in te kunnen schrijven. Op de vraag waarom hij de liedjes niet weggooit, antwoordt James dat zelfs verbranden niet helpen zal, het beeld blijft bestaan in het hoofd van iedereen die het ooit gehoord of gezien heeft. Als ik het goed lees, dan verwijst Everett hier naar Mark Twain en zijn boek, waarin ook grappen worden gemaakt ten koste van Jim en waarin stereotypen bevestigd in plaats van onderuit gehaald worden.
‘Huckleberry Finn’ (of soortgelijke werken) weggooien zal ook niet helpen, het enige wat Everett kan doen is het verhaal van James ernaast zetten. En dat doet hij hier: ijzersterk en hartverscheurend.
Met dank aan Atlas-Contact voor het recensie-exemplaar.
‘James’ wordt gepresenteerd als een hervertelling van ‘De avonturen van Huckleberry Finn’, de beroemde 19-eeuwse roman van Mark Twain over een jongen die wegloopt voor zijn gewelddadige vader en op zijn vlucht vriendschap sluit met de uit slavernij ontsnapte Jim. Het boek van Everett is echter veel meer dan een simpele hervertelling. Het werpt een heel ander, veel geloofwaardiger en menselijker perspectief op het verhaal en voegt diepgang en reflectie toe waar het origineel dat mist.
Het verhaal volgt de gebeurtenissen uit ‘Huckleberry Finn’, beschreven vanuit het oogpunt van Jim. In de episodes waarin Huck en Jim gescheiden zijn in het originele boek, beschrijft ‘James’ wat Jim overkomt terwijl Huck zijn kolderieke avonturen beleeft. Uiteraard zijn de ervaringen van een zwarte man ten tijde van slavernij heel anders van toon dan een schelmenroman, hoewel zich ook hier de meest absurde situaties voordoen. Deze situaties komen echter voort uit de absurditeit van de slavernij zelf, en als lezer weet je dan ook dat deze waanzin echt heeft plaatsgevonden. Er is geen enkele overdrijving of dramatiek gebruikt of nodig - het effect is huiveringwekkend.
De toon van het boek verschuift met het vorderen van het verhaal. Bij de opening kun je nog lachen om de gebruikte ironie, de verbeterde en meer herkenbare version of events zoals Jim die vertelt: natuurlijk heeft hij heus wel door dat die kinderen zich verstoppen in de bosjes, natuurlijk denkt hij niet echt dat een spook zijn hoed gepakt heeft. Daarmee schetst Everett ook meteen de ware verhouding tussen Huck en Jim. Niet die van een slimme avonturier en een domme, bijgelovige goedzak, maar de meer gelaagde en natuurlijke verhouding tussen een volwassen man en een kind.
De aanvankelijke humor, ironie en lichtheid van toon, nemen af naarmate je verder leest. Het lachen vergaat je terwijl je de vrolijke avonturen van Huck inruilt voor wat Jim tezelfdertijd doormaakt. Steeds verder raakt ‘James’ verwijderd van ‘Huckleberry Finn’. Ook in Jims gemoed vindt gaandeweg een verschuiving plaats, waarbij cynisme en gelatenheid plaatsmaken voor een steeds ongeremdere woede, voor radeloosheid gepaard aan daadkracht. Dit proces wordt door Everett razend knap neergezet: Jim wordt steeds meer James.
Terwijl hij in hoog tempo een spannend verhaal vertelt - ‘James’ is ook een pageturner - onderzoekt Everett tevens de morele mogelijkheden. Hij werpt vragen op: ligt het allemaal misschien toch genuanceerder dan goed en fout? Is er grijs mogelijk tussen zwart en wit? Het antwoord is helder: nee. Er zijn geen goede meesters.
En wat moeten we dan met Mark Twain en zijn ‘Huckleberry Finn’? Dat maakt Everett duidelijk aan de hand van de episode waarin Jim terecht komt bij een groep ‘minstrels’, witte showmannen die zichzelf zwart schminken voor een ‘grappige’ voorstelling waarin ze de draak steken met zwarte mensen. Hoewel de baas van de groep, Emmett, beweert geen voorstander van slavernij te zijn, verwacht hij wel dat Jim aan deze voorstelling meedoet - hij heeft immers voor hem betaald. En dus wordt Jim geschminkt als een witte die zwart geschminkt is, om de absurditeit nog maar eens te benadrukken. De vernederende liedjes die hij moet zingen staan opgetekend in een schrift dat hij steelt om er zijn eigen verhaal in te kunnen schrijven. Op de vraag waarom hij de liedjes niet weggooit, antwoordt James dat zelfs verbranden niet helpen zal, het beeld blijft bestaan in het hoofd van iedereen die het ooit gehoord of gezien heeft. Als ik het goed lees, dan verwijst Everett hier naar Mark Twain en zijn boek, waarin ook grappen worden gemaakt ten koste van Jim en waarin stereotypen bevestigd in plaats van onderuit gehaald worden.
‘Huckleberry Finn’ (of soortgelijke werken) weggooien zal ook niet helpen, het enige wat Everett kan doen is het verhaal van James ernaast zetten. En dat doet hij hier: ijzersterk en hartverscheurend.
Met dank aan Atlas-Contact voor het recensie-exemplaar.
3
Reageer op deze recensie
