Een feest voor lezers

Jannemieke Caspers is een toneelschrijfster die al veel voorstellingen op haar naam heeft staan. Het Heidifeest is haar eerste roman en een bewerking van één van haar toneelstukken. Het speelt zich af in een afgelegen dorp waar een gesloten gemeenschap zich voorbereidt op het traditionele Heidifeest. Ondertussen krijgen herinneringen aan gruwelen uit het verleden en angst voor wat komen kan de dorpsbewoners steeds meer in hun greep. Het Heidifeest is een grimmig sprookje, weliswaar zonder echte magie, maar met zoveel verwijzingen naar sprookjes en zoveel absurdisme dat het duidelijk wordt dat dit verhaal zich afspeelt op het randje van de werkelijkheid.

Caspers’ wortels in het theater zijn merkbaar in de schrijfstijl, die beeldend, direct en concreet is. Je ziet iedere scène zich voor je neus afspelen. Deze schrijfstijl maakt ook dat, ondanks de grimmigheid van het verhaal, het nergens zwaar wordt. Het blijft vlot, luchtig en zelfs grappig.
Deze eenvoud in de taal kan echter ook misleidend zijn. Want tussen de regels door schemert de diepte. Hoewel de taal simpel is, zit in die simpelheid namelijk ook een deel van beklemming; eenvoud reduceert namelijk ook. Alles is klein en duidelijk in dit dorp, alles ligt vast. De karakters worden beschreven als ‘Alma van de apotheek’, ‘Doris van het café ‘. Daarmee worden ze bijna letterlijk op hun plek vastgespijkerd. Ook de bijnamen reduceren mensen tot karikaturen, waarbij één aspect van hun persoon wordt uitvergroot. Grietjes is die met de broze botten, Emme is gek, Madeleine is dik, Harold is de dokter. Ze kunnen geen kant meer op, hun plek en rol ligt vast. En tegelijk zien we hoe ze zich, letterlijk of figuurlijk, proberen los te worstelen. En zo wordt duidelijk: een mens is méér dan de rol die haar toebedeeld wordt.

In een gesloten gemeenschap moet, zeker wanneer de dorpsbewoners beginnen te bewegen, koste wat kost het evenwicht bewaard worden. En zo escaleert het verhaal steeds verder, terwijl de waanzin toeslaat.
Een traditie als het Heidifeest helpt bij het bewaren van het evenwicht en de cohesie in het dorp. Een minstens even sterk middel daartoe is de gezamenlijke vijand, de Ander. Liever zien we een bedreiging van buitenaf, dan dat we het gevaar in onze eigen gelederen (h)erkennen. De twee vreemdelingen die Grietje gezien zegt te hebben, worden dan ook met beide handen aangegrepen om de angst om te zetten in saamhorigheid. Opvallend is dat ditzelfde mechanisme ook bij de lezer wordt opgeroepen: “Wat zijn die dorpelingen toch raar en fout! Hun daden gruwelijk, hun tradities achterlijk, zo héél anders dan wij. Laat ze daar eens snel mee ophouden, bel de politie!” En zo kunnen wij als lezers onszelf ook gezellig samen veel beter vinden dan die Ander. Wie zichzelf daar eenmaal op betrapt heeft, zal er nog vaker aan terugdenken.

Het Heidifeest is een sterk debuut. Een duister, maar lichtvoetig verteld verhaal dat de lezer meeneemt naar een vreemde wereld, aan het denken zet en een spiegel voorhoudt. Mooi, wat literatuur kan doen.