Meest hardnekkige kunstmysterie 'opgelost'!

In ‘Het Lam Gods en de Rechtvaardige Rechters – De verbluffende waarheid’, duikt auteur Kurt Impens in het meest hardnekkige kunstmysterie uit de Belgische geschiedenis: de verdwijning van het paneel De Rechtvaardige Rechters, sinds 1934 spoorloos verdwenen uit de Sint-Baafskathedraal in Gent. Kurt Impens belooft niet minder dan de waarheid achter het raadsel te onthullen. Of dat lukt, is zeker voer voor discussie, maar door dit boek blaast hij vast en zeker het debat en de zoektocht naar het verdwenen paneel nieuw leven in.

Centraal in Impens’ boek staat de herwaardering van een weinig bekende maar intrigerende theorie die begin jaren 2000 werd ontwikkeld door historicus Paul De Ridder. Die stelt dat de roof geen individuele daad was van Arsène Goedertier, zoals vaak werd aangenomen, maar een bewuste zet van invloedrijke figuren binnen het Gentse bisdom. Het motief: een financiële redding.
In de nasleep van de beurscrash van 1929 had het bisdom aanzienlijke verliezen geleden met het spaargeld van gelovigen. Kurt Impens toont op basis van archiefmateriaal uit onder andere KADOC en het Vaticaan aan dat interne stemmen de verkoop van kerkelijk vastgoed overwogen, maar dat die optie als te schadelijk voor de reputatie van de instelling werd beschouwd. In plaats daarvan zou dan maar een clandestiene operatie zijn opgezet: de diefstal van een deel van Het Lam Gods, met het oog op losgeld om de verliezen te dekken.

Volgens de auteur was Goedertier slechts een kleine schakel in dit spel. Zijn beroemde sterfbedverklaring – waarin hij suggereerde dat hij wist waar het paneel verborgen was – wordt door de auteur geklasseerd als een zwak scenario vol gaten. Het is meer waarschijnlijker dat Goedertier werd ingezet als bliksemafleider, terwijl de werkelijke verantwoordelijken hoog in de kerkelijke hiërarchie zaten.

Toch is het belangrijk te benadrukken dat de auteur geen definitieve doorbraak kan bieden. Er wordt geen paneel gevonden, er worden geen harde bewijzen gepresenteerd van wie precies de diefstal uitvoerde. Wel stelt hij met overtuiging dat het schilderij tot ver in de jaren ’50 bewaard werd in privé-eigendom binnen kringen die hij de “Sint-Antoniuskring” noemt: een netwerk van invloedrijke katholieke families rond Gent. Een spoor leidt uiteindelijk naar Oosterzele, een dorp ten zuiden van de stad, waar in 2024 een huiszoeking plaatsvond bij een erfgename van een van de betrokken families. Hoewel de huiszoeking niets opleverde, is het volgens de auteur een cruciale schakel. Hij suggereert dat het paneel daar ooit verborgen werd, maar intussen elders ondergebracht is, mogelijk in het buitenland.

Het boek is opgebouwd rond grondig archiefonderzoek en bevat documenten, brieven en getuigenissen die jarenlang in vergetelheid lagen. Dit alles koppelt de auteur aan een scherpe analyse van het maatschappelijke en politieke klimaat in de jaren ’30.
De toon is toegankelijk, zonder in sensatiezucht te vervallen. Hij gidst de lezer door complexe structuren en historische details. Hij schuwt daarbij geen kritiek: eerdere onderzoekers namen Goedertier te serieus en hadden meer oog moeten hebben voor wat er zich achter de schermen in de kerk afspeelde. Dat hij zulke vermoedens durft te publiceren zonder definitieve vondst, getuigt van heel veel lef, maar maakt zijn hypothese niet minder intrigerend.

In zijn boek toont Kurt Impens aan hoe kunst, macht, religie en reputatievervalsing met elkaar verweven zijn. Hij geeft een goed inzicht in hoe instellingen met geheimen omgaan, hoe archieven werden gesloten en hoe het bisdom decennialang aarzelde om voluit te zoeken naar het verloren paneel, waarschijnlijk uit vrees voor heel wat gezichtsverlies. Die insteek maakt het boek ook maatschappelijk relevant: het is niet alleen een verhaal over een verdwenen schilderij, maar ook over hoe instellingen omgaan met fouten, falen en verantwoordelijkheid.

Toch blijven ook dit boek en deze theorie, hoe overtuigend gepresenteerd ook, maar een reconstructie. De auteur levert immers geen enkel fysiek bewijs van de verblijfplaats van het paneel en zeker geen expliciete bekentenissen. Wat hij mijns inziens wel doet, is een nieuw verhaal opbouwen met oude en vergeten bouwstenen. Hij is zich daar ook van bewust, want in de epiloog benadrukt hij dat de zoektocht niet stopt bij zijn boek, maar dat hij hoopt onderzoekers en justitie te prikkelen om opnieuw te gaan graven, letterlijk en figuurlijk.

Wie op een echte ‘onthulling’ hoopt, zal misschien wel teleurgesteld zijn. Het boek levert geen spectaculaire vondst op, geen foto van het paneel op een zolder of in een kluis. Ook alternatieve theorieën – bijvoorbeeld dat het werk door buitenlandse kunstrovers werd meegenomen – krijgen naar mijn gevoel relatief weinig aandacht. Kurt Impens kiest resoluut voor zijn piste en dat maakt het verhaal krachtig, maar misschien ook iets minder evenwichtig.

Toch kan er weinig twijfel over bestaan: ‘Het Lam Gods en de Rechtvaardige Rechters. De verbluffende waarheid’ is een opmerkelijke bijdrage aan dit mysterie. De auteur combineert speurderswerk met een vlotte pen en heeft een boek afgeleverd dat leest als een historische thriller, gestoeld op feiten.

Zijn werk geeft het debat zeker nieuwe zuurstof en toont hoe geschiedenis soms verborgen blijft achter stilte, schaamte en structuren van macht. Of hij de waarheid vond, laat hij zelf in het midden, maar hij komt mijns inziens dichterbij dan velen voor hem.

Dit boek is een aanrader voor iedereen geïnteresseerd in kunst, geschiedenis, mysterie en voor elke Gentenaar, die begaan is met ‘Het Lam Gods’ in het bijzonder.

Ik waardeer dit boek met vijf sterren.

Meer leuke en interessante recensies zijn te lezen op www.indeboekenkast.com