Mysterieus verhaal over onmachtige vaders, vertrouwen en verraad

Een ongewone opdracht van een rijke maar bedenkelijke kunstverzamelaar om diens zoon te portretteren haalt het leven van een veelbelovend portretschilder overhoop en biedt hem ook de kans om een fout uit zijn jeugd te herstellen.

Willem Jan Otten heeft met Specht en zoon een mysterieus en spannend verhaal geschreven dat nooit eenduidig maar toch eenvoudig te volgen is. Ingewikkeld is het om het verhaal te duiden.

Het duidelijkst is het thema van het tekortschietende vaderschap te herkennen. Dit motief keert herhaaldelijk in verschillende gedaantes terug en bovendien heeft de schrijver de roman aan zijn vader opgedragen. Steeds is er de hoop op de mensgeworden vader, maar de vaders in de roman zijn niet in staat liefde te geven of liefde te ontvangen.

Een tweede thema, dat met het eerste thema is verknoopt, is de tegenstelling tussen vertrouwen en geloof enerzijds en verraad anderzijds. De portretschilder verlangt naar vertrouwen, wil iemand zijn die te vertrouwen is en hunkert ernaar zonder twijfel te geloven. Hij pleegt echter twee maal verraad: een keer in zijn jeugd en een keer na het telefoontje uit het ziekenhuis, als hij er niet in slaagt geloof te hechten aan ‘het allermoeilijkste.’ Beide keren schat hij de onderlinge verhoudingen verkeerd in, waarmee hij van een schepper in een vernietiger verandert. Zijn schuldgevoel over gepleegd verraad brengt de schilder ertoe met zichzelf in het reine te komen. Otten plaatst het verraad zowel in het midden van het geschilderde portret als in het midden van de roman, wat er op duidt dat het verraad de kern van het verhaal is.

Het verhaal kent talloze christelijke motieven, zoals de appel, de slang, het onbereikbare paradijs, de zondvloed, het op de rug gebonden kruis, de hellevaart, de opstanding uit de dood, het tot leven wekken van een dode en het eerste kruiswoord van Jezus (Lukas 23:34). De wens om een zoon weer tot leven te laten wekken doet denken aan het Lukasevangelie (15:24), waar over de verloren zoon wordt gezegd dat hij dood was, maar weer tot leven was gekomen. Bijbelse waarden zoals goedgelovigheid, vergeving en verzoening spelen een belangrijke rol.

Zeer opmerkelijk is het vertelperspectief: niet vanuit de schilder maar vanuit het schildersdoek dat de schilder heeft gekocht nadat het van de rol was gesneden. Otten kiest hier voor een wonderlijk en origineel stijlmiddel dat de lezer dwingt om anders te kijken en een beroep doet op diens geloof, al was het maar vanwege de inconsequenties die gaandeweg aan het licht komen. Het doek, een onwetende, naïeve pasgeborene, observeert en registreert maar oordeelt niet; het krijgt een stem, waarmee de schrijver vragen stelt over de rol van de kunstenaar en wie er spreekt in een kunstwerk – of het nu om een schilderij of een roman gaat.

Specht en zoon zal in de smaak vallen bij liefhebbers van christelijke literatuur. De roman werd in 2005 bekroond met de Libris Literatuurprijs.