Om van te smullen!

Frankenstein van Mary Shelly inspireerde schrijfster Jeanette Winterson tot het creëren van haar laatste boek Frankusstein, waarin zij slingert tussen het tijdperk van Mary Shelly en onze eigen tijdsspanne met zijn bio-technologie en robotica. Op creatieve wijze zet zij een boeiend verhaal neer dat met een behoorlijke portie humor ons verlangen naar onsterfelijkheid en de (on)wenselijkheid daarvan blootlegt. Haar maatschappijkritiek is niet mals en zeer breed van omvang.

Ook Isaac Asimov wrochtte zijn robots onder invloed van Mary Shelly’s verhaal. Hij ergerde zich echter onnoemelijk aan het monster dat zich - zoals dat volgens christelijke tradities hoorde- tegen zijn schepper keerde. Toen hij in 1940 zijn eerste robotverhalen schreef, besloot hij dat zijn robots onschuldige wezens waren die alleen maar deden wat hun was opgedragen. Van God wilde hij niets weten en wetenschap was volgens hem niet iets verderfelijks.

‘Wat is uw grondstof
Waar zijt ge uit gekneed’
(uit Shakespeare sonnet 53)

Jeanette Winterson stelt deze vraag ook maar laat het antwoord in het midden. Het is aan de lezer om erop te kauwen en er zijn invulling aan te geven. Haar hedendaagse Victor Stein verkondigt in het openbaar dat Kunstmatige Intelligentie alle menselijke fouten zal corrigeren en dat de wereld een utopie zal worden. Privé houdt hij er een andere mening op na: uitsterving van de mensheid door KI is niet meer dan versnelde evolutie. ‘Wat kan er nou vreselijker zijn dan de mensheid?’, zegt hij.

‘Het monster dat eens is geschapen kan niet ongedaan worden gemaakt. Wat de wereld zal overkomen is begonnen’

Waar Victor Stein zich bezig houdt met het tot leven brengen van dode lichamen en het uploaden van cryogene breinen, heeft Mary Shelly haar dokter Victor Frankenstein geschapen. Deze creatuur is samen met het op zijn beurt geschapen monsterfiguur in onze literatuur en cultuur welhaast onsterfelijk geworden. Jeanette Winterson geeft hier op magnifieke wijze een welhaast magische draai aan. Voor Mary is de dokter een waarachtig persoon geworden die zij overal opnieuw tegenkomt. En waarom heeft de Victor Stein uit ons tijdsgewricht geen familie en voeren alle aanwijzingen naar Zwitserland, de plaats van waar Mary aan het meer van Genève haar romanfiguur tot leven bracht?

Niet alleen Victor (Franken)stein maar ook de andere personages verschijnen in beide verhaallijnen. Zo is de Mary Shelly uit 1818 in onze era Ry Shelly, een hybride transgender die sterke gevoelens koestert voor Victor. Lord Byron is dan weer Ron Lord, koning van de seksrobots en seksverslaafd.
Niet alleen de namen van personages zijn knap gespiegeld maar ook hun gedrag, hun karakters en hun onderlinge relaties. Zo blinkt Lord Byron cq Ron Lord uit in vrouwonvriendelijke gedrag en valt Mary/Ry in de maatschappij volledig uit de toon. Ze is te afwijkend en hoort noch bij de mannen noch bij de vrouwen.

Het barst van de verwijzingen naar (klassieke) literatuur en filosofie. Ovidius, Prometheus, Shakespeare, Huxley trekken voorbij en zetten aan tot nadenken over de verschillende utopische verlangens van de mens. We willen leven scheppen, onsterfelijk worden of in ieder geval ons leven verlengen. Eigenlijk willen we goden zijn, maar kunnen we dat ongestraft doen?
En wat zijn de gevolgen van onze voortschrijdende technologie voor de massa? Of zijn het alleen de armen die profiteren?

Humor is volop aanwezig en laat zich veelvuldig zien. Ron Lord vertegenwoordigt de platvloerse variant. Zijn eerste seksrobot bouwde hij in zijn geboorteplaats ‘Three Cocks’. Hij is daadwerkelijk onderaan begonnen ‘ik begon bij haar kont’.
Jeanette heeft ook af en toe iets vilein’s, zo stelt ze op scherpe wijze de schijnheiligheid van christenen en republikeinen aan de kaak door middel van antirobotactivist Claire die totaal omslaat zodra ze met een zogenaamde Christelijke Levensgezellin- robot geld kan verdienen.
Ook naamgrapjes roepen een glimlach op. De CEO van het bedrijf Alcor dat zich bezig houdt met levensverlenging heet niet voor niets Max More.

De titel op de achterflap laat ons weten dat dit een liefdesverhaal is. Maar liefde gaat niet altijd over rozen die bovendien doornen hebben die lelijk kunnen prikken. Zo vergaat het ook onze hoofdpersonen, voor hen geen liefde of verliefdheid zonder leed. Liefde is niet simpel of zoals Victor zegt: ‘Liefde is een storing onder gestoorden’.
Wat is liefde eigenlijk en is een KI in staat tot liefde?
Dat zijn vragen waar we ons nog een tijdje mee kunnen bezighouden. Tot de toekomst ons het antwoord voorschotelt.

Frankusstein van Jeanette Winterson is een interessant en boeiend boek met vele lagen en voldoende vaart. Door de fragmentarische opzet leest het als een puzzel en stemt tot nadenken over de mens en haar toekomst. Jeanette steekt daarbij haar mening over de maatschappij niet onder stoelen of banken. Ze doet dit met een flinke dosis humor die bij vlagen zo hilarisch en absurd is dat de lezer schuddebuikend over de bank rolt.
Frankusstein is om van te smullen!