Wie is er nou gek?

‘Xerox’, de debuutroman van Fien Veldman begint als een vrij simpel en luchtig verhaal met de nodige humor. Gaandeweg treffen we ook diepere bodems aan. De schrijfster brengt een kwetsbare – beetje sneue- hoofdpersoon ten tonele maar laat zien dat de rollen misschien juist omgedraaid zijn. Want Veldman beschrijft een maatschappij waarin mensen steeds meer moeten groeien. Tevreden zijn met wat je doet en ‘jezelf’ zijn is ongewenst en wordt geclassificeerd als afwijkend en gestoord gedrag. Maar wie is er nu écht sneu of gek? Is het onze hoofdpersoon of de hypes volgende meute?

‘Kijk maar naar Lucia de B. , die glimlachte te weinig. Zo krijg je levenslang voor sociale onaangepastheid’

De ik-verteller werkt op de print-en postkamer, helemaal in haar eentje. Dat bevalt haar wel, ze is niet zo van de sociale contacten. Ze voelt zich niet op haar gemak bij haar collega’s die een andere sociale achtergrond hebben. Liever praat ze met haar printer, haar zielsmaatje en diepste vertrouweling. Wanneer een aan haar geadresseerd pakket kwijt raakt, slaat de paniek toe. Ze stelt alles in het werk om het vermaledijde ding weer terug te vinden en wordt steeds zenuwachtiger. Haar angsten en schaamte voor haar afkomst deelt ze met haar printer. Zonder hem redt ze het niet. Wanneer haar situatie nijpender wordt, borrelen ook de geheimen uit haar jeugd naar boven.

'Sommige dingen zijn onomkeerbaar, de klei is al gevormd'

Geheimen en gebeurtenissen op jonge leeftijd blijken de basis voor haar angstige gedrag. Middels flashback- vaak cursief gedrukt- zien we flinters van haar verleden. Door deze langzame onthulling wordt de spanning langzaam opgebouwd. Zelfs het weer beweegt mee met haar emoties en wederwaardigheden : van broeierig naar onweer, van lekkages naar ratten die bovengronds komen wanneer ze niet gewenst zijn. Ook maakt de schrijfster het verhaal langzaam meer complex. We beginnen met een pakket en bouwen uit naar een allergie, bijkomende werkzaamheden en inspanningstolerantie.

‘Zo werkt het namelijk, een relatie aangaan met een andere persoon, je loopt altijd het risico met een moordenaar te eindigen’

De absurdheid van het bestaan en de absurdheid van het verhaal lopen op momenten heerlijk langs elkaar. Dat is zowel pijnlijk alsook hilarisch. De gedachten van de hoofdpersoon, haar gedrag en vooral de interactie met haar collega’s doen denken aan de boeken van Sayaka Murata. Ook deze schrijfster hekelt de druk van conventies en laat zien hoe deze individuen elke vrijheid ontneemt en hoe mensen zich in het nauw gedreven voelen door de verwachting van anderen.

De anderen in ‘Xerox’ worden aangeduid met hun functie. Ze heten Product of Baas en staan daarmee op een afstandje in de beleving van de hoofdpersoon. Het bedrijf lijkt daardoor meer een machine dan een plaats waar mensen werken. Efficiency is dan ook het hoogste goed in deze business. Tenslotte is iedereen vervangbaar zoals de hoofdpersoon zal merken. De maatschappijkritiek vindt dan ook regelmatig een weg in het verhaal.

‘… de wereld waarin geweld gesublimeerd is onder lagen van hiërarchie en consumentisme, en waarin de mogelijkheid het in te zetten bijna uitsluitend in de handen van machtige mannen lijkt te liggen’

Het hoofdpersonage maakt uiteindelijk een flinke psychologische ontwikkeling door die de lezer niet onberoerd laat. Van hartverscheurend medelijden en meewarigheid tot intense ontroering aan het eind van dit mooie en fraai geschreven boek: Deze lezer leeft met haar mee.