Het opofferen van een wereldbeeld

Deze recensie is staat ook op mijn blog, op een wat overzichtelijkere wijze. Gelijk de originele versie lezen? Directe url: wp.me/p2dzXU-7c

Tot mijn grote schaamte moet ik bekennen dat ik hiervoor weinig wist over de tweede Chinees-Japanse oorlog. Ik herinnerde me dat Japan een pact had gesloten met Duitsland en Italië. Er waren Pearl Harbor en de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki, de context van de Tweede Wereldoorlog. Veel meer kon mijn geheugen me niet schenken.
'De Offers' van Kees van Beijnum heeft historische feiten als uitgangspunt, maar verweeft feit met fictie. De feiten zijn het beginpunt van nieuwe, eigen verhalen. En een mooi beginpunt voor mij en anderen om iets (opnieuw) te leren.

'De Offers' verhaalt over de nasleep van de oorlog in Japan. In Tokio, 1946, waar de rechters van het Tokio Tribunaal de Japanse oorlogsmisdadigers terecht moeten stellen. Waar de steden door Amerika worden herbouwd en de Japanners zichzelf en hun wereldbeeld weer moeten opbouwen. Waar goed en kwaad, eerlijk en oneerlijk, moraal en noodzaak een grijs gebied is geworden dat de grenzen van stad en dorp overschrijdt. Tussen de rauwheid gebeurt er eigenlijk iets moois: de liefde ontluikt tussen de Nederlandse rechter van het Tribunaal, Rem Brink en de Japanse zangeres Michiko.

Hun liefde brengt hen echter allebei in gevaar. Ze zullen offers moeten brengen. Daarin staan ze verre van alleen. Iedereen moet offers brengen in tijden van oorlog. Maar wie is daartoe bereid? En hoever ga je daarin?

WERELDBEELD
Naast het thema rondom offers is door Van Beijnum nog interessant aspect ingebed in het verhaal: onze beelden en oordelen over de wereld en anderen om ons heen. Hoe ontstaan oordelen, wat doen ze met je en welke gevolgen kunnen ze hebben? Wat gebeurt er wanneer de destructieve en haatdragende beelden over ‘de ander’, waarmee je bent (op)gevoed, niet blijken te kloppen of van geen waarde blijken te zijn? Een inzicht van een van de hoofdpersonen, voormalig Japanse soldaat Hideki, raakt de kern van iets dat vandaag nog enorm relevant is:

‘Wat is een Amerikaan? Wat is een Japanner? Wat is een volk anders dan het idee dat je ervan hebt? Hij had de Chinezen aangevallen. Jeff had de Japanners aangevallen. Hoe vaak moest je elkaar aanvallen en vernietigen voor dat idee?’

Een andere overpeinzing van Hideki deed mij denken aan huidige oorlogen, aan de achterliggende reden ervan, maar ook onze eigen mechanismen. We ontsnappen er niet aan en we oordelen allemaal. Maar het is waar: ‘Het moet veilig en gerieflijk zijn om aan de kant te staan vanwaar het oordeel over de zonde wordt geveld.’

OPOFFERING
‘Wat onrein is,’ klinkt de stem van haar oom dreigend, ‘zal moeten worden verdwijnen. Dat offer moet gebracht worden.’ Een van de vele opofferingen die direct of indirect worden genoemd. Van voorheen goddelijke keizer tot dorpeling: iedereen heeft offers moeten brengen. Van een onverwinnelijk en superieur volk naar toekijken hoe Amerikanen met Japanse meisjes dansen. En offer je je eigen geloof en ideeën op voor traditie?

Maar ook de Nederlandse rechter heeft ermee te kampen. Offert hij zijn eigen oordeel op onder druk van de andere rechters en de Nederlandse regering? Of houdt hij voet bij stuk en verliest hij zo belangrijke steun van anderen en zijn geloofwaardigheid in hun ogen? En verliest hij zichzelf in zijn gevoel voor Michiko? Of raakt hij die liefde kwijt door voor zijn vrouw, zijn oude leven te kiezen? Hoe dan ook, een offer zal worden gebracht.

NIET MAKKELIJK, WEL DE MOEITE WAARD
De Offers is geen makkelijk boek. Het onderwerp vraagt daar ook niet om. Hoewel ik het soms even weg moest leggen omdat het mij te veel werd, grijpt de roman je wel bij de lurven. De haast filmische beschrijvingen van de omgeving, de rake uitwerking van gedachtegangen, denkbeelden en tradities laten een enorme kennis van en respect voor het onderwerp zien.

Het feit dat ik alle kanten op kon met mijn bespreking (een optekening van mijn zoektocht naar de feiten in de fictie, onderzoek doen naar Bert Rölling; de feitelijke Nederlandse rechter van het Tribunaal, verder ingaan op de bijzondere boekomslag) laat zien dat dit een gelaagde en heel interessante roman is. Ik had geen beter boek kunnen uitkiezen om over dit onderwerp te leren.

Ik las dit boek voor bloggersinitiatief 'Een perfecte dag voor literatuur' van 'Not just any book'