Een reis zonder grenzen

Maryse Condé (1937) is een Franse auteur die afkomstig is uit het Caribische Guadeloupe. In haar jongere jaren studeerde ze literatuur in Frankrijk en gaf les op verschillende plaatsen over de wereld. Ze staat bekend als een sterke voorstander van het panafrikanisme (een beweging die streeft naar Afrikaanse eenheid, red.) en haar boeken bevatten dan ook kenmerkende onderwerpen waarin raciale en culturele verschillen sterk naar voren komen. Ze heeft tientallen boeken op haar naam staan, waarvan Segou, uit 1984, een wereldwijde bestseller werd. Tot het water stijgt is door Martine Woudt naar het Nederlands vertaald en in 2021 uitgegeven door uitgeverij Orlando.

Babakar, de plaatselijke arts van Guadeloupe, wordt opgeroepen als een Haïtiaanse vluchtelinge sterft terwijl ze haar kind ter wereld brengt. Omdat er niemand is die de zorg voor het kind op zich kan nemen, besluit Babakar haar te adopteren. Nadat hij jaren terug zijn vrouw en dochter verloor, beseft hij dat het meisje hem een reden geeft om zich compleet te voelen. Als hij even later hoort dat het de wens van de overleden vrouw was om haar kind met haar achtergrond bekend te maken, reizen ze, in gezelschap van Babakars vriend Movar, af naar Haïti.

Nadat de introductie in Guadeloupe helder is neergezet, wordt het vrijwel direct over de grens voortgezet. Niet alleen met de reis die het drietal in petto heeft; ook de herinneringen van de personages nemen je mee naar verschillende beschavingen verspreid over de wereld. Je bespeurt in de flashbacks Babakars belevenissen met het leven. Zijn ervaringen hebben hem gevormd tot de man die hij is geworden. Geboren in Ivoorkust, getogen in Canada en gevormd in Guadeloupe, met nog een heel nieuw pad naar Haïti in het perspectief. Als zoon van een moeder met blauwe ogen was zijn jeugd niet gemakkelijk. Zijn moeder Tecla werd door de buitenwereld gezien als heks en het gezin had voortdurend te maken met vooroordelen. De slechte band met zijn vader maakten, na de vroegtijdige dood van Tecla, de herinneringen aan zijn moeder klevend waardoor deze liefde belemmeringen voor zijn toekomstige leven opleveren. Babakar voelt haar aanwezigheid nog lang na haar dood en haar opvallende blauwe ogen blijven hem maar achtervolgen. Hoewel haar vorm is heengegaan, heeft hij nog veel steun aan haar geest. Hij hecht hier zoveel waarde aan, dat het bijzondere situaties oplevert omdat delen van zijn toekomst worden bepaald door zijn overleden moeder.

Het trio ontmoet tijdens de reis naar Haïti een aantal excentrieke personages. Door hun bijzondere herkomst en opvoeding worden de maatschappelijke kwesties die ze bespreken met afwijkende standpunten uitgelicht. Ze bespreken actuele onderwerpen zoals raciale kwesties en geloofsovertuigingen. Dat we te maken hebben met een geheel andere cultuur dan onze Westerse cultuur wordt duidelijk door de gesprekken tussen de personages. Het contrast is groot en geeft je als lezer besef van de verschillen die er op de wereld zijn. De dialogen tussen de karakters zijn interessant, maar flink aanwezig. Zo veelvuldig, dat het soms lijkt alsof sommige personages alleen zijn omschreven om een mening door te drukken. Ze zijn niet noodzakelijk voor het verhaal en geven alleen een weerspiegeling die niets meer dan een opvatting toont.

Babakar en Movar ontvangen en aanvaarden nieuwe ervaringen met een verheven kalmte. Dit brengt rust in een verhaal die door virulente gebeurtenissen in het verleden een behoorlijke belading heeft. De ophoping van narigheid valt weg in een verhaal dat ontspannen wegleest.

Sommige dialogen zijn niet vertaald en hierdoor sieren Creoolse zinnen enkele pagina's. Zonder kennis van deze taal missen de woorden hun doel en is het niet duidelijk wat er met de passage bedoeld wordt. Vanzelfsprekend bieden vertaalmachines hier een oplossing, maar het hindert de concentratie dat het verhaal vergt en is hiermee een lichte stoorzender.

Tot het water stijgt is een roman dat door een traag tempo de ruimte heeft om meerdere lagen aan te prikken. De reis van de personages neemt je mee naar verschillende landen en schetst daarin diverse levensbeschouwingen. Het prikkelt om de culturele verschillen tussen de besproken landen en onze Westerse landen te ontdekken en laat je dat nog lang na het dichtslaan van het boek overdenken.