Compagnon de route bij de persoonlijke zoektocht van de schrijfster naar haar roots

Schrijfster en journaliste Bronja Prazdny werd geboren in Nederland maar is kind van Tsjechische vluchtelingen. In “Verloren taal” gaat ze op zoek naar haar wortels en onderzoekt ze de invloed van dit vluchtelingenschap op haar identiteit en haar familie. Het overkoepelende thema is de persoonlijke zoektocht van de schrijfster naar haar roots, haar wortels. Hieronder komen een aantal (sub)thema’s aan bod: identiteit, taal, de sterke band tussen taal en emotie, familiebanden, het jodendom, vluchten, zich ontheemd voelen, ...
Bronja hanteert een zeer emotionele schrijfstijl zonder dat het pathetisch wordt. Deze emotionele toonzetting mag niet verbazen vermits het een persoonlijk verhaal betreft. De gehanteerde stijl en het taalgebruik maken dat je als het ware een compagnon de route wordt, een metgezel die samen met de schrijfster haar familiegeschiedenis probeert te achterhalen.
Bronja voelt zich anders. Dit zich anders voelen is volgens mij het resultaat van het samenspel van een aantal factoren: ze is een kind van gevluchte ouders en in tegenstelling tot de meeste andere Nederlandse kinderen heeft ze slechts zeer beperkt zicht op haar roots. Dit wordt nog versterkt door haar vreemde achternaam, haar licht getinte huid, donkere haren, het onderliggende gevoel van onveiligheid als gevolg van de geschiedenis van een familie op de vlucht en het feit dat een groot deel van haar voorouders stierven tijdens WOII. Dit gevoel van onveiligheid komt ook tot uiting in de uitspraak van haar opa: “Jood, verraad je nooit”. Wie het hoofd boven het maaiveld uitsteekt, loopt het risico te worden gekortwiekt, weer met beide benen op de grond gezet te worden of zelfs erger ... Maar door volgens dit levensmotto te leven kan je nooit volledig jezelf zijn.
Familie is belangrijk bij het vormen van identiteit. Meer algemeen is het kennen van je roots cruciaal om te weten wie je bent. Bronja voelt een noodzaak om als het ware terug naar haar wortels te reizen en zo een heldere kijk op haar identiteit te krijgen. Wie vlucht laat gaandeweg delen van zijn/haar identiteit achter.
Ook de sterke band tussen taal en emotie komt duidelijk naar voren in het boek. Als de driejarige Bronja begrijpt dat haar vader van haar moeder gaat scheiden, wil ze geen Tsjechisch (want de taal van haar vader) meer praten. Op latere leeftijd voelt ze zich afgesneden van de taal van haar familie. De sterke band tussen taal en emotie komt natuurlijk ook tot uiting wanneer Bronja therapie gaat volgen omdat het niet zo wil vlotten met het Tsjechisch leren.
Zintuiglijke prikkels zoals geuren, smaken, geluiden en beelden kunnen zeer gedetailleerde en emotionele herinneringen oproepen. Bronja heeft dat treffend beschreven. Je vindt dit ook terug bij de Franse schrijver Marcel Proust in zijn boek “Op zoek naar de verloren tijd”. Daar is het de smaak van een in bloesemthee gedoopt Madeleinecakeje dat zijn geheugen activeert.
Dat (moeten) vluchten een zeer ingrijpende gebeurtenis is, behoeft natuurlijk geen betoog. De mate waarin dit nog kan ingrijpen op een volgende generatie was voor mij wel een revelatie. Natuurlijk is dit ook een stukje persoonsgebonden en hangt dit samen met de mate waarin je waarde hecht aan je roots/afkomst/familie. Ondanks het persoonlijke karakter van de zoektocht, brengt het boek meer algemeen geldende inzichten over identiteit en de invloed die een familiegeschiedenis van vluchten op de volgende generaties kan hebben (zich anders voelen).
“Verloren taal” is een aanrader. Het is een aangrijpend boek met harde maar ook met mooie en ontroerende passages. Het boek zal weinig lezers onberoerd laten. Als lezer moet je er wel je volle aandacht bijhouden door de veelheid aan personages en de sprongen van heden naar verleden en vice versa. Het is ook een relevant en brandend actueel boek (denk maar aan de huidige vluchtelingencrisis in Europa).