Meesterlijke reportages van een melancholieke dromer

De laatste tijd worden er ook veel reportages van Roth vertaald en gebundeld. Dat is mooi, want ook als reporter had de door mij zo geliefde romancier Roth een ongelofelijk trefzekere pen. Dat merkte ik bij "De hotelmens" en vooral "De blonde neger", en dat merkte ik ook heel sterk bij "In het land van de eeuwige zomer".

Volgens veel Roth-fans was Roth zelfs meer reporter dan romancier, omdat hij zo'n scherp observator was van zijn tijd, zijn medemensen en zijn omgeving. Zelf denk ik dat de kwaliteit van zijn reportages ook veel te maken heeft met zijn enorme inlevingsvermogen, zijn verbeeldingskracht, zijn ongehoord trefzekere stijl: als romancier had hij het oplettend oog van de reporter, als reporter had hij de met ongehoord veel stijlgevoel, verbeeldingskracht en empathie gescherpte blik van de romancier. " 'Ik werd op een dag journalist uit wanhoop over het volslagen onvermogen van alle beroepen mij te bevredigen", schrijft hij. Maar snel erna: "Ik heb me altijd met volle overtuiging, maar nuchter aan mijn verbeelding overgegeven. Ik verwarde mijn fantasie nooit met de werkelijkheid. En toch kan ik zo opgaan in mijn fantasie, dat ik in een tweede, in een andere werkelijkheid terechtkom". De reportages in "In het land van de eeuwige zomer" gaan allemaal over Frankrijk, maar dan wel het Frankrijk zoals gezien en ervaren door Roth, en daarin haalt hij naar mijn idee inderdaad een "andere werkelijkheid" boven dan de werkelijkheid die u en ik zouden hebben gezien. Niet voor niets verzet Roth zich tegen de normale journalistieke waarnemer die alles met "open en starre ogen" bekijkt en "niet naar zijn innerlijke stem" luistert. Precies dat laatste doet Roth wel, zoals hij ook scherp luistert naar de innerlijke stemmen van de mensen, de plekken, de tijd waarin hij zich bevindt. Zijn reportages zijn dus allesbehalve objectief, neutraal en feitelijk van toon: het zijn de in een hoogst persoonlijke stijl weergegeven reportages van de hoogst persoonlijke ervaringen van iemand met een zeer persoonlijke blik en een unieke gevoeligheid. En dat maakt ze juist zo prachtig en zo raak.

In het prachtige eerste deel van dit boek, "De witte steden", beschrijft hij op aanstekelijk lyrische wijze de pracht van diverse steden in de Provence zo rond 1925: de vervoering die het landschap oproept, de pracht van de oude cultuur, de voor Roth zo inspirerende openheid van de samenleving en de pluriformiteit en diversiteit daarin van culturen en cultuurinvloeden, en de zon die alles in zo'n scherp en ander licht zet, een licht dat voor Roth, die tot dusver "alleen in mistige landen rondgereisd" heeft, werkelijk een verademing is. Dat is des te pregnanter omdat Roth al in de eerste bladzijden met een aantal ongehoord trefzekere zinnen pijnlijk duidelijk maakt hoezeer zijn wereldbeeld is aangetast door de verschrikkingen van WO I die hij van nabij had meegemaakt: alle licht, zonnigheid, vrolijkheid en culturele vrijheid van de Provence is voor hem dus een zeer welkome bevrijding van die verschrikkingen. Een uiterst tijdelijke en onvolkomen bevrijding weliswaar, zo blijkt vooral uit het tweede en derde deel van "In het land van de eeuwige zomer", maar wel een voor hem heel essentiële. Daardoor bekijkt en beschrijft hij al die spectaculaire zonnigheid en schoonheid met snakkend oog, en daardoor krijgen veel van zijn reportages in dit boek een ongehoord melancholieke schoonheid. Waarbij de melancholie naarmate het boek vordert steeds toeneemt, onder meer omdat de onontkoombaarheid van een volgende wereldoorlog steeds duidelijker wordt en de wanhopig makende weerloosheid daartegen ook. En dat geeft aan de melancholiek-zonnige stukken in het eerste deel van dit boek met tergwerkende kracht een extra schrijnende smaak van onontkoombaar verlies.

In deze reportages beschrijft Roth dus een verloren wereld, net als in zijn roman "De Radetzkymars". En dat met veel treurnis en melancholie. Maar toch overweegt voor mij in deze reportages de enorme schoonheid van die verloren wereld, net als in "De Radetzkymars", ondanks dat alles wat beschreven wordt onherroepelijk teloor gaat en ondanks de enorme melancholie in met name de laatste reportages. Want in Roths zinnen schittert al het vergankelijke en verlorene op ongehoord fraaie wijze, en daardoor is de zomer in dit diep treurige boek toch eeuwig.